الاجتهاد و التقلید (اصول الاستنباط)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب "الاجتهاد و التقلید (اصول الاستنباط)" تألیف «
سید علی نقی حیدری ». ايشان از دانشمندان قرن اخير
عراق و از شخصيتها و علماى شهر
بغداد به شمار مى‌آيد( ۱۳۲۵- ۱۴۰۳ هجرى قمرى) است، اين كتاب يك دورۀ علم
اصول فقه است كه به روشى جديد نگاشته شده است .
عالم بزرگوار،
سید علی نقی حیدری در سال ۱۳۲۵ هجرى قمرى در شهر
کاظمین به دنيا آمد. پدرش
سید احمد حیدری از علماى بزرگ و مشهور كاظمين بود. او از همان كودكى تحت تربيت و تعليم پدر دانشمند خود قرار گرفت و به فراگيرى معارف اسلامى و علوم
اهل بیت علیهم السلام پرداخت. سيد على نقى حيدرى از شخصيتهاى قرن اخير
عراق و از دانشمندان و علماى شهر
بغداد به شمار مى‌آيد. وى آثار گران‌بهايى در زمينه‌هاى گوناگون به نگارش درآورده است. از جمله موضوعات تأليفات ايشان علم
اصول فقه ،
علم فقه، عقايد،
علوم قرآنی و
علوم اجتماعی است. او به همراه پدرش به
نجف اشرف مهاجرت نموده و از محضر علماى بزرگ و انديشمندان آن حوزۀ درخشان نيز بهره‌هاى وافى برد تا به مقام
اجتهاد رسيد. وى پس از آن به شهر بغداد بازگشت و يكى از علماى بزرگ آن شهر گرديد و شاگردان فراوانى را تربيت نموده و آثار گران‌بهايى به نگارش درآورد.
از جمله اساتيد وى مى‌توان به اين شخصيتها اشاره نمود: ۱- پدرش سيد احمد حيدرى، ۲-
شیخ حسین رشتی ، ۳-
میرزا حسین نائینی ، ۴-
سید ابو الحسن اصفهانی ، ۵-
شیخ عبد اللّٰه مامقانی ، ۶-
میرزا ابو الحسن مشکینی ، ۷-
سید محمود شاهرودی . سرانجام عالم انديشمند، سيد على نقى حيدرى، پس از عمرى خدمت به علوم و معارف اسلامى در سال ۱۴۰۳ هجرى قمرى ديده از جهان فرو بست و به ديار باقى شتافت.
اين كتاب يك دورۀ علم اصول فقه است كه به روشى جديد نگاشته شده است. كتاب« أصول الاستنباط» امروزه به عنوان اولين كتاب اصولى است كه طلاب
حوزۀ علمیّۀ قم آن را فرا مى‌گيرند. اين كتاب به جاى
معالم الأصول تدريس مى‌گردد.
كتاب أصول الاستنباط توسط يكى از شخصيتهاى علمى برجستۀ حوزۀ علميّۀ نجف و يكى از شاگردان علامۀ نائينى و سيد ابو الحسن اصفهانى نگاشته شده است. اين كتاب علاوه بر سبكى روان، كت
ابى ارزشمند براى آشنايى دانش پژوهان با
علم اصول است. اين كتاب مورد تأييد علماى حوزۀ علميّۀ قم قرار گرفته و هم اكنون به عنوان اولين كتاب درسى در رشته علم اصول فقه تدريس مى‌گردد.
برخى كتابهاى اصولى كه هم اكنون در حوزه‌هاى علميّه تدريس مى‌شوند بيش از يك قرن از زمان نگارش آنها مى‌گذرد و لذا از شرايط و ويژگيهاى كتاب درسى برخوردار نيستند. كتاب أصول الاستنباط به سبكى جديد و براى آشنايى طلاب با علم اصول فقه نگاشته شده و از ويژگيهاى كتابهاى درسى در اين دوران برخوردار است. مؤلف در اين كتاب به بررسى و شرح مباحث اصولى پرداخته و علاوه بر طرح مباحث با بيانى ساده و روان، در پايان هر درس خلاصه‌اى از همان درس به همراه تمرينهايى از مطالب آن آورده است.
سيد على نقى حيدرى، مؤلف اين كتاب در اين باره مى‌فرمايد: « و لقد كتب كبار علمائنا المحققين كتباً كثيرة جداً في هذا العلم و قد سلكوا في أكثرها طريقة التوسع في البحث و التعمق في التحقيق، مما هو صعب المنال على الخبراء في هذا الفن فضلاً عن المبتدئين. و لقد حاولت في كتابي هذا- إن صدقتني المحاولة- توضيح ما خفي من دقائق هذا العلم و تسهيل ما صعب و تقريبه إلى ذهن القارئ، متجنباً التطويل». يعنى« علما و محققين بزرگ ما كتابهاى فراوانى در اين علم نگاشته‌اند و در اين راه به شيوه‌اى گسترده به بحث و دقت نظر و
تحقیق پرداخته‌اند، به شكلى كه براى ديگر محققان و انديشمندان درك آن مطالب بسيار سخت است چه رسد به مبتدئين و كسانى كه تازه در صدد فراگيرى اين علم برآمده‌اند. لذا اين كتاب را- اگر موفق شوم- در اين راستا به نگارش درآورده‌ام تا نكات دقيق و پنهان اين علم را شرح و توضيح دهم و مشكلات آن را آسان ساخته و مطالب آن را به ذهن خواننده نزديك نموده و از طول و تفصيل مباحث پرهيز نمايم».
۱- از ويژگيهاى مهم اين كتاب آسان بودن مطالب آن است. مؤلف در اين كتاب مسائل گوناگون را با روشى ساده شروع كرده و بدون استفاده از الفاظ و اصطلاحات پيچيدۀ علمى به شرح و توضيح مباحث گوناگون اين علم پرداخته است.
۲- از ديگر ويژگيهاى اين كتاب خلاصه كردن مباحث هر درس در پايان آن درس است. در اين كتاب مباحث مهم و اساسى هر درس به صورتى مختصر و مفيد آورده شده و اين نكته در فراگيرى بهتر مباحث بسيار مفيد است.
۳- از ديگر ويژگيهاى اين كتاب تمرينهايى است كه در پايان هر درس آمده است. مؤلف با طرح سؤالاتى مهم از مباحث هر درس به درك صحيح از مطالب آن كمك نموده است.
۴- در اين كتاب مباحث اصولى بسيار خلاصه و مختصر و مناسب با نياز مبتدى نگاشته شده و بسيارى از مباحث پيچيده و غير ضرورى حذف گرديده تا درك مطالب براى مبتدى آسان باشد.
۵- از ديگر برجستگيهاى اين كتاب توجه به سطح علمى و مبتدى بودن دانش پژوه است. در صورتى كه در ديگر كتابهاى اصولى قديمى، مؤلفين، خوانندۀ كتاب خود را مجتهدى عالم و دانشمند فرض كرده و براى او سخن گفته‌اند و اين نكته باعث گرديده تا درك بسيارى از مباحث كتابهاى آنان مشكل گردد، اما در اين كتاب به اين نكتۀ مهم توجه شده است.
۶- از ديگر ويژگيهاى اين كتاب، يك دورۀ كامل علم اصول بودن آن است به شكلى كه دانش پژوه با خواندن اين كتاب تقريبا با همۀ مباحث مهم اين علم آشنا مى‌گردد. به خلاف برخى كتابهاى اصولى كه بخشى از مباحث مهم اين علم را در بر ندارند.
۷- مؤلف در آغاز اين كتاب مقاله‌اى ارزشمند دربارۀ تاريخ فقه
شیعه و تأسيس علم اصول فقه آورده است.
۸- از ديگر ويژگيهاى اين كتاب نظريات نو و جديد آن است چرا كه بسيارى از مباحثى كه در كتابهاى درسى قديمى مانند معالم،
قوانین ،
رسائل و يا
کفایه آمده، تغيير يافته و كاملتر گشته و يا نظرياتى نو و تازه جاى آنها را گرفته است و از اين جهت آشنا نمودن طلاب با نظريات جديدى كه در اين علم مطرح گرديده بسيار مفيد و مناسب است.
آقا بزرگ تهرانى در كتاب
الذریعة دربارۀ اين كتاب مى‌فرمايد: « رسالة أصول الاستنباط في أصول الفقه. للسيد علي نقي بن السيد أحمد بن مهدي بن السيد أحمد بن حيدر بن السيد إبراهيم بن السيد محمد، المعروف بالعطار الحسني الكاظمي المعاصر. هو في جزئين لخص فيه مباحث الألفاظ و الأدلة العقلية على الأسلوب الحديث». يعنى« كتاب اصول الاستنباط در اصول فقه مى‌باشد. اين كتاب نوشتۀ سيد على نقى بن سيد احمد بن مهدى بن سيد احمد بن حيدر بن سيد ابراهيم بن سيد محمد حسنى كاظمى است. وى معروف به«
عطار » مى‌باشد. مؤلف اين كتاب معاصر با زمان ماست. اين كتاب در دو بخش است. مؤلف در اين كتاب مباحث الفاظ و ادلۀ عقليّه را خلاصه نموده و آن را به شيوه و سبكى نو نگاشته است».
علامۀ بزرگ، سيد
هبة الدین حسینی شهرستانی در مقدمۀ اين كتاب مقاله‌اى ارزشمند دربارۀ
تاریخ و جايگاه
اجتهاد آورده، سپس دربارۀ ارزش و
اعتبار اين كتاب مى‌فرمايد: « من مطالعة هذا الكتاب أصول الاستنباط، الذي تعلق عليه هذه المقالة الأساسية، و غضون مباحثه الجليلة، رواء الغليل و شفاء علة العليل و وجدان الضالة المنشودة و كشف الغامضة المقصودة من عيون صافية و مصادر عالية غالية. نحث طلاب العلوم على دراستها و الاستفادة من مطالعتها و مراجعتها. و الدعاء من صميم الفؤاد أن يكثر الله في الحوزة العلمية أمثال مؤلف هذه المؤلَّف الجليل».( مقدمۀ سيد هبة الدين شهرستانى بر كتاب اصول الاستنباط)
مؤلف اين كتاب سيد على نقى حيدرى در معرفى اين كتاب مى‌فرمايد: « فهذا كتاب أصول الاستنباط، أقدمه لطلاب علم أصول الفقه، و قد أوردت فيه شذرات موجزة، مما يحتاج إليه في استنباط الأحكام الشرعية دون ما لا يحتاج إليه، و تحريت فيه غالبا تبديل المصطلحات الدقيقة بألفاظ واضحة المراد سهلة المنال».
كتاب« أصول الاستنباط» شامل بسيارى از مباحث مهم علم اصول مى‌باشد، مانند: مباحث الفاظ،
مباحث اوليه،
اوامر،
نواهى،
مفاهيم،
عموم و خصوص،
مطلق و مقيد،
ادلۀ عقليّه،
قطع،
ظن،
شك،
برائت ،
تخییر ،
احتیاط ،
استصحاب ،
تعادل و
تراجیح ،
اجتهاد و
تقلید و بررسى برخى ديگر از ادلۀ غير معتبر مانند
قیاس ،
استحسان ،
مصالح مرسله ، مذهب صحابى و ديگر مباحث گوناگون و مفيد علم اصول فقه.
الاجتهاد و التقلید (اصول الاستنباط) نویسنده:سید علی نقی حیدری
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
