الاتجاه العقلی فی التفسیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الاتجاه العقلی فی التفسیر»
تالیف نصر حامد ابو زید از متفکران و نویسندگان مصری است.
این
کتاب به
زبان عربی و درباره رویکرد عقلی در
علم تفسیر به
نگارش درآمده است. نویسنده در این کتاب به بررسی مبحث «
مجاز» در
قرآن از دیدگاه
معتزله پرداخته و ارتباط
فیمابین خطاب الهی و خطاب انسانی در حوزه اندیشه اسلامی، به ویژه اندیشه اعتزالی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد.
وی همچنین به مقایسه دیدگاه معتزله و
اشاعره، با
هدف رسیدن به عمق اندیشه اعتزالی، می‌پردازد. خاستگاه اندیشه اعتزالی و تفسیر این
اندیشه با توجه به ظرفیت‌های اجتماعی جامعه اسلامی اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجری، ارتباط
فیمابین شناخت و
معرفت و دلالت لغوی از دیدگاه معتزله، تاثیر اندیشه دینی اعتزالی بر استعمالات لغت، اشاره‌ای به تحول و تطور تاریخی مفهوم «مجاز» در بحث دلالت، ارتباط
فیمابین نضج مفاهیم بلاغی- بصورت عام و کلی- و بین تاویل نص قرآن با هدف
توجیه اختلافات عقیدتی فرق مختلف اسلامی و... از جمله موضوعاتی است که در این کتاب بدان‌ها پرداخته شده است. وی در پایان به این نتیجه دست می‌یابد که «مجاز» چونان ابزار و سلاحی در دست
متکلمان درآمده که به وسیله آن تناقضی را که گمان می‌رود بین آیات قرآن با یکدیگر و بین قرآن و
ادله عقلی وجود دارد، رفع می‌کنند
کتاب مشتمل بر مقدمه‌ای از مؤلف، تمهیدی درباره
تاریخ اندیشه اعتزالی و فصول سه گانه ذیل و یک خاتمه می‌باشد: الفصل الاول: «المعرفة و الدلالة اللغویة» عناوین: المعرفة و الایمان و القدرة، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند الحارث المحاسبی و الباقلانی، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند المعتزلة، الدلالة اللغویة و شرط المواضعة و الدلالة اللغویة و شرط القصد را دربردارد. الفصل الثانی: «مفهوم المجاز، نشاته و تطوره» شامل عناوین ذیل می‌باشد: ۱- نظرة تاریخیة ۲- الجاخط و نضج المصطلح. ۳- الرمانی و الکشف عن الاثر النفسی. الفصل الثالث: «المجاز و التاویل» عناوین ذیل را دربردارد: ۱- التاویل عند المفسرین (ابن عباس و مجاهد). ۲- التاویل عند الحسن البصری و مقاتل بن سلیمان ۳- التاویل عند ابی عبیدة و الفراء ۴- المحکم و المتشابه کاساس التاویل ۵- المجاز و التاویل عند القاضی عبد الجبار در پایان هم مهمترین منابع و مآخذ کتاب، پی نوشت‌های کتاب و نیز فهرست مطالب آن آمده است.
نویسنده کتاب آقای نصر حامد ابو زید است. این کتاب در قطع رقعی با جلد شومیز در ۲۸۰ صفحه برای چهارمین بار در
سال ۱۹۹۸ میلادی از سوی انتشارات «المرکز الثقافی العربی»
بیروت به چاپ رسیده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
