اقلعی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَقْلِعی: (يا أَرْضُ ابْلَعی مَاءكِ وَ يا سَماء أَقْلِعی وَ غيضَ الْماء) در اصل از مادّه «
قلع» به معنی
«کندن چیزی» به طوری که اثری از آن بر جای نماند و بنا به گفته
لسان التنزیل کلمه
«اقلاع» به معنی
«بازایستادن» است: اقلع عن الشیء «بازایستاد از آن.»
به موردی از کاربرد
أَقْلِعی در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ قيلَ يا أَرْضُ ابْلَعی مَاءكِ وَ يا سَماء أَقْلِعی وَ غيضَ الْماء وَ قُضِيَ الأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَ قيلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظّالِمينَ) (و گفته شد: «اى زمين،
آبت را فروبر! و اى آسمان، از بارش خوددارى كن!» و آب فرو نشست و كار پايان يافت و كشتى بر دامنه كوه جودى پهلو گرفت؛ و در اين هنگام گفته شد: «دور باد گروه
ستمکاران از
رحمت خدا!)»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه اقلاع كه
مصدر صيغه امر اقلعى است به معناى اين است كه چيزى را از اصل و ريشه‌اش ترك و امساك كنى... جمله
(وَ قِيلَ يا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ وَ يا سَماءُ أَقْلِعِي) ندايى است كه از ساحت عظمت و كبريايى حق تعالى صادر شده، و اگر نام حضرتش را نبرد و نفرمود: و قال اللَّه
(يا ارض ابلعى ...) به منظور تعظيم بوده و دو صيغه امرى كه در اين جمله است يعنى امر ابلعى و امر اقلعى امر تكوينى است، همان امرى كه كلمه كن حامل آن است و از مصدر
صاحب عرش،
خدای تعالی صادر مى‌شود و همه مى‌دانيم كه وقتى اين كلمه در مورد چيزى صادر شود بدون فاصله‌اى زمانى آن امر محقق مى‌شود و در مورد بلعيده شدن آب طوفان به وسيله زمين نيز چنين شد، زمين ديگر نجوشيد، آسمان هم نباريد.
آیه مورد بحث ناظر به زمان طوفان
نوح (علیه‌السّلام) است که قوم سرکش و طغیانگر او به
عذاب الهی گرفتار آمدند، سرانجام امواج خروشان آب همه جا را فراگرفت. گنهکاران، بی‌خبر به گمان این که یک طوفان عادی است به نقاط مرتفع و برآمدگی‌ها و کوه‌های زمین پناه بردند، امّا آب از آن هم گذشت و همه جا در زیر آب پنهان شد. اجسام بی‌جان طغیانگران و باقیمانده خانه‌ها و وسایل زندگانی‌شان در لابلای کف‌ها روی آب به چشم می‌خورد.
پس از آنکه نوح زمام کشتی را به دست خدا سپرد و از آن منطقه دور شد، فرمان پایان
مجازات و بازگشت زمین به حالت عادی صادر شد. آیه مورد بحث چگونگی این فرمان و جزئیات نتیجه آن را در عبارات بسیار کوتاه و مختصر و در عین حال فوق‌العاده رسا و زیبا بیان می‌کند و می‌گوید: «به زمین دستور داده شد، ای زمین
آبت را در کام فروبر و به آسمان دستور داده شد، ای آسمان خودداری کن و دست نگه دار...»
(وَ یا سَماءُ اَقْلِعِی) تعبیرات آیه فوق به قدری رسا و دلنشین و در عین کوتاهی گویا و زنده، و با تمام زیبایی آن‌قدر تکان‌دهنده و کوبنده است که به گفته جمعی از دانشمندان عرب این آیه، فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین آیات قرآن محسوب می‌شود، شاهد گویای این سخن همان است که در
روایات و تواریخ اسلامی می‌خوانیم که گروهی از کفار
قریش، به مبارزه با قرآن برخاستند و تصمیم گرفتند آیاتی همچون
آیات قرآن ابداع کنند و تمام تسهیلات را برای این کار آماده ساختند تا با خیال راحت به ترکیب جمله‌هایی همانند قرآن بپردازند، امّا هنگامی که به آیه فوق رسیدند، چنان آنها را تکان داد که بعضی به بعض دیگر نگاه کردند و گفتند این سخنی است که هیچ کلامی شبیه آن نیست و اصولا به کلام مخلوقین شباهت ندارد، این را گفتند و از تصمیم خود منصرف شدند و مایوسانه پراکنده گشتند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «أَقْلِعی»، ج۳، ص۷۴۰-۷۴۱.
