اقسام آیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در یک جای
قرآن ، آیات به دو دسته تقسیم شده است.
محکمات و متشابهات: «هُوَ الَّذِّی أنزَلَ عَلَیک الکتبَ مِنهُ ءایتٌ مُحکَمتٌ هُنَّ أُمُّ الکتبِ وَ أُخَرُ مَتَشبِهت... = او کسی است که (این) کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد (که) بخشی از آن، آیات «محکم» است (و) آن‌ها اساس این کتابند و (بخشی) دیگر «متشابهات» است....»
مفسّران در مقصود از
محکم و
متشابه آرای متفاوتی دارند.
رشیدرضا برای آن ده قول ذکر کرده است.
علاّمه طباطبایی می‌گوید:
می‌توان نزدیک بیست قول در آن یافت. محکمات، نزد مفسّران، آیاتی است که معنای آن‌ها روشن است و با معنای غیرمراد
اشتباه نمی‌شود. به این دسته آیات باید
ایمان داشت و به آن‌ها عمل کرد. متشابهات، آیاتی هستند که ظاهرشان مقصود نیست و مراد واقعی آن‌ها را که تأویل‌شان است، جز خدا کسی نمی‌داند. به این گونه آیات نیز باید ایمان داشت؛ ولی از پیروی و عمل به آن‌ها باید خودداری کرد؛ البتّه به نظر دانش‌مندان
شیعه ، تأویل آیات متشابه را
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امامان (علیهم‌السلام) نیز می‌دانند.
به نظر علاّمه طباطبایی، لازمه آشکار جمله «هُنَّ اُمُّ الکتب» این است که آیات متشابه از جهت مدلول و
مراد ، به محکمات برمی‌گردند، و‌از روایات به دست می‌آید که متشابه در رساندن مدلول خود استقلال ندارد و به واسطه ردّ آن به محکمات روشن می‌شود؛ بنابراین در قرآن، آیه‌ای که هیچ‌گونه دسترس به مقصود واقعی‌اش نباشد، وجود ندارد.
بیش‌ترین آیات متشابه، در خصوص صفات و افعال
خدا است: مانند:«اللّه نُورُ السَّموتِ والأرضِ... = خداوند نور آسمان‌ها و زمین است.»
تشابه در کلمه نور است که خداوند با آن وصف شده. «یدُ اللّهِ فَوقَ أیدیهم = دست خدا بالای دست‌هایشان است.»
در این آیه، تشابه در ید (
دست ) است که به خدا نسبت داده شده است.
با ارجاع این آیات به محکمات، آن‌ها نیز از
صفت محکم برخوردار می‌شوند؛ محکماتِ آن‌ها مانند:«لَیسَ کَمِثله شَیءٌ = چیزی همانند او (خدا) نیست»،
«سبحنَه و تَعلی عَمّا یصِفُون = او از آن‌چه وصف می‌کنند،
پاک و منزّه و برتر است»،
«لاتُدرِکُهُ الأبصارُ = چشم‌ها او را درنیابد.»
عدد آیات متشابه از دویست تجاوز نمی‌کند.
(۱)الاتقان فی علوم القرآن.
(۲)اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.
(۳)البرهان فی علوم القرآن.
(۴)تاریخ قرآن، معرفت.
(۵)التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
(۶)تفسیر التحریروالتنویر.
(۷)التفسیرالکبیر.
(۸)تفسیر المنار.
(۹)التمهید فی علوم القرآن.
(۱۰)جمهرة اللغه.
(۱۱)الصحاح.
(۱۲)الدرّالمنثور فی التفسیر بالمأثور.
(۱۳)روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم.
(۱۴)قرآن در اسلام.
(۱۵)کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار.
(۱۶)مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن.
(۱۷)المعجم الاحصائی.
(۱۸)معجم مقاییس‌اللغه.
(۱۹)مفردات الفاظ القرآن.
(۲۰)المیزان فی تفسیرالقرآن.
(۲۱)نکت الانتصار.
(۲۲)نور علم.
دائرة‌المعارف قرآن کریم مقاله اقسام آیات
