اقترفْتُم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اقترفْتُم: (وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها) از مادّه «
قرف»
در اصل به معنی
«کندن پوست اضافی از درخت یا پوست‌های اضافی از زخم» است که گاه مایه پیراستن و بهبود می‌شود، ولی این کلمه غالبا به معنی
«اکتساب و به دست آوردن چیزی» به کار رفته، اعم از این که چیز خوب باشد یا بد.
به موردی از کاربرد
اقترفْتُم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قُلْ إِن كانَ آباؤُكُمْ وَ أَبْنآؤُكُمْ وَ إِخْوانُكُمْ وَ أَزْواجُكُمْ وَ عَشيرَتُكُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسادَها وَ مَساكِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَيْكُم مِّنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فی سَبيلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى يَأْتِيَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللّهُ لا يَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقينَ) (بگو: «اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طايفه شما، و اموالى كه به دست آورده‌ايد، و تجارتى كه از كساد شدنش مى‌ترسيد، و خانه‌هايى كه به آن علاقه داريد، در نظرتان از
خداوند و پيامبرش و
جهاد در راه او محبوبتر است در انتظار اين باشيد كه خداوند عذابش را بر شما نازل كند! و خداوند گروه
فاسقان را
هدایت نمى‌كند.»)
آیه مورد بحث، خطاب به
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره گروهی از مسلمانانی است که به خاطر کسب و تجارت و نیز بستگی و خویشاوندی با مشرکان به هنگام پیکار با آنها دچار تردید بودند که اگر بنا باشد با همه
مشرکان پیکار کنند باید از خویشاوندان و قبیله خود و نیز از اموالی که به دست آورده‌اند چشم بپوشند. در اینجا خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «بگو اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما و اموالی که به دست آورده‌اید و تجارتی که از کساد شدنش بیم داری و مساکن مورد علاقه شما، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است در انتظار این باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند...»
بنابراین، جمله:
(اَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها)، در آیه مورد بحث، یعنی اموالی که شما آن را به دست آورده‌اید.
در
مجمع البیان می‌فرماید:
بگو اى محمد به اين مردمانى كه از هجرت به شهر
اسلام (
مدینه) روى گردانده‌اند، اگر پدرانتان كه وسيله تولد شما بوده‌اند. يعنى پسرانتان كه شما وسيله پيدايش آنها بوده‌ايد و برادران نسبى شما و زنانتان كه با آنها عقد ازدواج بسته‌ايد و نزديكانتان و اموالى را كه بدست آورده‌ايد و جمع كرده‌ايد...
(ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ) (اين همان چيزى است كه خداوند بندگانش را كه
ایمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند به آن نويد مى‌دهد. بگو: «من هيچگونه
اجر و پاداشى از شما بر اين دعوت درخواست نمى‌كنم جز دوست داشتن نزديكانم (اهل بيتم)؛ و هر كس كار نيكى انجام دهد، بر نيكى‌اش مى‌افزاييم؛ چرا كه خداوند آمرزنده و قدردان است.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه
اقتراف به معناى
اکتساب است، و كلمه
حسنه به معناى آن عملى است كه مورد رضاى خداى سبحان باشد، و در ازايش ثواب دهد... معناى آيه مورد بحث اين است كه: هر كس حسنه‌اى به جاى آورد، ما با رفع نواقص آن و زيادى اجر حسنى بر آن حسنه مى‌افزاييم كه خدا آمرزگار است و بدى‌ها را محو مى‌كند، و
شکور است، خوبى‌هاى عمل را از عاملش ظاهر و برملا مى‌سازد.
در
آیه ۲۳ سوره شوری به جمله:
(... وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً...) بر می‌خوریم.
در اینجا واژه «
یقترف» از «
اقتراف» و در اصل از «
قَرف» به معنی «اکتساب و به دست آوردن» گرفته شده، خواه اکتساب خوبی باشد یا بدی. ولی به گفته «
راغب» این واژه در بدی‌ها بیش از خوبی‌ها به کار می‌رود (هرچند در آیه مورد بحث در خوبی‌ها به کار رفته)؛
لذا ضرب المثلی در
عرب معروف است که می‌گویند: «الاعتراف یزیل الاقتراف. «اعتراف به گناه، گناه را از بین می‌برد».
جالب این که در بعضی از تفاسیر از
ابن عباس و یکی دیگر از
مفسران نخستین به نام «سدّی»
نقل شده که منظور از «
اقتراف حسنة» در آیه شریفه
مودّت آل محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.(مجمع البیان،
ذيل آيه مورد بحث و
تفسیر صافی و
تفسیر قرطبی.
)
در حدیثی از
امام حسن بن علی (علیه‌السّلام) آمده است:
«اِقْتِرافُ الْحَسَنَةِ مَوَدَّتُنا اهْلَ الْبَیْتِ.» «منظور از به دست آوردن حسنه، مودّت ما
اهل بیت است»، روشن است که منظور از این گونه تفسیرها محدود بودن معنی اکتساب حسنه به مودّت اهل بیت نیست، بلکه معنی وسیع و گسترده‌ای دارد، ولی از آنجا که این جمله به دنبال مسئله مودّت
ذی القربی آمده است روشن‌ترین مصداق اکتساب حسنه همین مودّت است.
به هر حال از مادّه مورد بحث،
اسم فاعل آن «
مقترف» و جمعش «مقترفون» است که در
آیه ۱۱۳ سوره انعام به همین شکل آمده:
(... وَ لِیَقْتَرِفُوا ما هُمْ مُقْتَرِفُونَ.) «... و هر
گناهی بخواهند انجام دهند، انجام می‌دهند». از این مادّه در قرآن مجید، به صورت
ماضی و
مضارع و اسم فاعل به کار رفته است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اقترفْتُم»، ج۳، ص۶۳۵-۶۳۶.
