اقامه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِقامه کلماتی ویژه است که از آن در باب
صلات سخن رفته است.
به قول
مشهور، اقامه هفده جمله است:«اللّهُ أَکْبَر»،«أَشْهَدُ أَنْ لا اِلهَ اِلا اللّه»، «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدَاً رَسُولُ اللّه»،«حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ»، «حَیَّ عَلَی الفَلاحِ»،«حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَل»،«قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ»،«اللّهُ أَکْبَر»هر کدام دو مرتبه و«لا اِلـهَ اِلاّ«اللّه»یک مرتبه.
به قول مشهور،
شهادت به
ولایت حضرت امیرالمؤمنین و دیگر
امامان علیهم السّلام
جزء اقامه نیست، لیکن
مستحب است.
زن می‌تواند به
تکبیر و
شهادتین بسنده کند.
مسافر می‌تواند جمله‌های اقامه را یک بار بگوید
عقل،
ایمان (
اعتقاد به
امامت امامان
معصوم علیهم السّلام)،
قصد قربت،
ترتیب،
موالات، درست ادا کردن و خواندن آن پس از داخل شدن وقت
نماز، شرایط صحّت اقامه‌اند.
در
شرط بودن
طهارت (
وضو،
غسل یا
تیمم) درصحّت اقامه،
اختلاف است. شرط نبودن آن، به مشهور نسبت داده شده است.
به قول مشهور متأخّران، اقامه در
نمازهای یومیه همانند اذان، برای
مرد و
زن، در
نماز فرادا و
جماعت،
ادا و
قضا،
مستحب است.
گروهی از قُدما به شرطیّت
اذان و اقامه در صحّت
نماز جماعت و برخی
فقها به
وجوب اقامه برای
نمازگزار مرد قائل‌اند. برخی احتمال داده‌اند که مراد قدما از شرطیّت، شرطیّت اذان و اقامه نسبت به حصول فضیلت
نماز جماعت باشد، نه صحّت آن.
در مواردی اقامه همراه با اذان ساقط می‌شود.
به قول مشهور، اگر نمازگزار
اذان و اقامه را فراموش کند و پیش از
رکوع یادش بیاید، می‌تواند برای تدارک آن دو
نماز را قطع کند.
در جواز قطع
نماز برای تدارک اقامه تنها
اختلاف است.
رو به
قبله ایستادن به قول مشهور، استقرار و طمأنینه داشتن در حال اقامه، جزم دادن به آخر هرجمله و سریع خواندن اقامه نسبت به اذان،
مستحب است.
در
استحباب حکایت اقامه (تکرار اقامه دیگری) اختلاف است. قول به عدم استحباب، به مشهور نسبت داده شده است.
سخن گفتن به قول مشهور
و التفات به سمت
چپ و
راست در حال اقامه،
مکروه است.
گفتن اقامه در
گوش چپ و اذان در گوش راست
نوزاد، مستحب است.
اذان و اقامه برای
نمازهای پنج‌گانه –
ادا باشد یا
قضا، در
حضر باشد یا در
سفر، در سلامتی باشد یا در بیماری، برای کسی که
نماز جماعت می‌خواند یا
فرادا، برای
مردان و
زنان – بدون اشکال
مستحب مؤکد است، حتی بعضی (از فقها) آن دو را واجب دانسته‌اند و اقوی آن است که آن دو درهرحال؛ مستحب می‌باشند هرچند ترک اذان و اقامه موجب محرومیّت از
ثواب فراوانی است.
اذان و اقامه در مواردی ساقط می‌شوند: از آن جمله:
۱- کسی که به
نماز جماعتی برسد که برای آن، اذان و اقامه گفته‌اند، گرچه این شخص اذان و اقامه‌شان را نشنیده و وقت گفتن آن‌ها حاضر نبوده است.
۲- کسی که در
مسجدی نماز بخواند که در آن مسجد
نماز جماعت، خوانده شده و هنوز جماعت، متفرّق نشده است؛ خواه به‌قصد
نماز جماعت آمده باشد یا نه و خواه
امام جماعت شود یا
ماموم و یا
فرادا بخواند؛ بنابراین اگر جماعت، متفرّق شده یا از
نماز و تعقیبات آن اعراض کرده (فارغ شده) باشند – هرچند که هنوز در آنجا باشند – اذان و اقامه از او ساقط نمی‌شود. چنان که اگر جماعت قبلی بدون اذان و اقامه برگزار شده باشد – ولو به این جهت که اذان و اقامه دیگری را شنیده و به آن اکتفا کرده باشند – اذان و اقامه (از این شخص تازه‌وارد) ساقط نمی‌شود. و همچنین اذان و اقامه از این شخص درصورتی‌که
نماز جماعت از جهت آن‌که امام جماعت
عادل نبوده و مامومین هم آن را می‌دانسته‌اند و یا به جهت دیگری
باطل باشد، ساقط نمی‌شود. و همچنین درصورتی‌که جای
نماز جماعت با جای خواندن
نماز این شخص،
عرفاً یکی نباشد اذان و اقامه ساقط نمی‌شود، مثل اینکه یکی داخل مسجد باشد و دیگری پشت‌بام آن، یا یکی خیلی از جای دیگری دور باشد. و آیا این حکم، اختصاص به مسجد دارد یا در غیر مسجد هم جریان دارد؟ مورد اشکال است، بنابراین احتیاط (واجب) این است که درهرحال، چه در مسجد و چه در غیر آن (با شرایط مذکور)، اذان و اقامه گفته نشود، بلکه بعید نیست که حکم سقوط، اختصاص به مسجد نداشته باشد و همچنین باید در جایی که
نماز این شخص و جماعت، هر دوشان ادایی نباشد به اینکه یکی یا هر دوی آن‌ها
نماز قضا باشد – چه از خود یا از دیگری، تبرعاً یا استیجاری – احتیاط ترک نشود (اذان و اقامه گفته نشود). و همچنین است (که باید احتیاط ترک نشود) در جایی که دو
نماز وقتشان یکی نباشد، مثل اینکه
نماز جماعتی که قبلاً خوانده شده
نماز عصر بوده و این شخص می‌خواهد
نماز مغرب بخواند. و در اینگونه موارد مشکل، اگر اذان و اقامه را به
قصد رجاء بگوید اشکالی ندارد.
اذان و اقامه ساقط می‌شوند اگر از مثل
رادیو بشنود به شرطی که به طور مستقیم پخش شوند. و اگر از ضبط‌صوت‌ها پخش شوند به شنیدن آن‌ها ساقط نمی‌شوند.
مستحب است گفتن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ او (مولود).
۱- در
نماز میّت اذان و اقامه نیست.
۲- در
نماز عید فطر و
عید قربان، اذان و اقامه نیست. البته مستحب است که مؤذن سه مرتبه بگوید: «الصلاة».
۳-
نماز استسقاء، اذان و اقامه ندارد، بلکه
مؤذّن عوض آن‌ها سه مرتبه «الصلاة» می‌گوید.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۶۳۱-۶۳۳. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
