اعتدال (شعر)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از آرایه‌های ادبی در
ادبیات فارسی که در
شعر کاربرد فراروانی دارد اعتدال می‌باشد. اعتدال اصطلاحی است در
علم عروض که در لغت به معنی «میانه‌روی و برابری در وزن» می‌باشد.
اعتدال به چند صورت تعریف شده است:
۱- اعتدال آن است که عروضِ
بیت (= جزو آخر
مصراع اوّل) با ضرب آن (=جزو آخر مصراع دوم) از لحاظ وزن یکسان باشد. مثلاً اگر عروض بیت «مستفعلن» باشد، ضرب آن نیز «مستفعلن» آید و اگر عروض «مفعولن» باشد، ضرب نیز «مفعولن» آید.
۲- اعتدال آن است که اجزای صدر بیت (=مصراع اوّل) با اجزای عَجُزِ آن (= مصراع دوم) از لحاظ وزن (نوع زِحافات و علل) برابر باشد.
۳- اعتدال آن است که وزن همۀ اجزای بیت یکسان باشد؛ مثلاً اگر یک جزء بر وزن «مستفعلن» آید، وزن همۀ دیگر اجزای بیت نیز «مستفعلن» باشد، و اگر یک جزء بر وزن «مفعولن» آید، همۀ دیگر اجزای بیت هم بر وزن «مفعولن» باشد.
۴- اعتدال آن است که اجزای بیت از لحاظ وزن کاملاً با اجزای اصل دایرۀ آن
بحر برابر باشد. بیتی را که دارای صفت اعتدال باشد «معتدل» می‌گویند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اعتدال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۸.
