اصول الفقه (مظفر)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «اصول الفقه»، به
زبان عربی ، تالیف
محمد رضا مظفر ، از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که در حوزه‌های علمیه
تشیع به عنوان دومین متن درسی علم اصول معین شده است.
مرحوم مظفر در این کتاب، ساختار کلی
مباحث علم اصول را تغییر داده و به جای تقسیم
مباحث به دو بخش (جزء)، آنها را به چهار بخش تقسیم کرده است. در گذشته، مؤلفان کتاب‌های اصول،
مباحث را به دو بخش
مباحث الفاظ و
مباحث عقلی تقسیم می‌کردند.
کتاب، در دو جلد تنظیم شده و مشتمل بر چند
مبحث مقدماتی و چهار مقصد است و هر مقصد، شامل ابواب متعدد و هر باب، حاوی چند
مبحث می‌باشد.
«اصول الفقه»، حاصل تفکر و بینش مکتب اصولی میرزای نایینی است که با قلم بسیار رسا و روان و ساده آیة الله مظفر تالیف شده است. این کتاب، با اینکه متنی بسیار ساده و روان دارد، حاوی نکاتی بسیار دقیق است. این کتاب، هم از تنظیم و تبویب بدیع برخوردار است و هم نکات دقیق و ظریفی دارد که در کتب قدیم کمتر یافت می‌شود؛ به قول خود مرحوم مظفر، حلقه مفقوده‌ای است بین «
معالم الاصول » و «
کفایة الاصول ».
مرحوم مظفر، این کتاب را برای دانشکده‌ای که خود تاسیس کرده بود، تالیف کرد. به هر حال، «اصول الفقه»، چون نگینی در میان کتب درسی حوزه است.
با تمام این مزایا این کتاب از دو جهت کاستی دارد:
۱. فاقد اصل
برائت و
اشتغال و
تخییر است.
۲. مرحوم
شهید صدر ، بر این کتاب، اشکالی درست و به جا گرفتند و آن اینکه مرحوم مظفر در مواردی که لازم نیست،
بحث را به درازا کشانده است، مثل
بحث اعتبارات ماهیت، در باب مطلق و مقید و یا
مباحث حسن و قبح
عقلی و هم چنین استصحاب.
مباحث جلد اول، عبارتند از: مدخل، مقدمه، مقصد اول، مقصد دوم.
در مدخل کتاب،
مباحثی مانند تعریف و موضوع و فایده علم اصول آمده و بعد از آن، در مقدمه، چهارده
مبحث مطرح کرده و به مسائلی مانند: حقیقت وضع، اقسام وضع، استعمال حقیقی و مجازی،
علامات حقیقت و مجاز ، صحیح و اعم، حقیقت شرعیه و چند مسئله دیگر پرداخته است.
مقصد اول، مشتمل بر
مباحث الفاظ است که در هفت باب تنظیم شده: مشتق،
اوامر ،
نواهی ، مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقید،
مجمل و مبین .
مقصد دوم، به ملازمات
عقلیه اختصاص دارد که ضمن
بحث از اقسام دلیل
عقلی و علت نام گذاری این
مبحث به این نام، این
مبحث را به دو باب تقسیم می‌کند:
مستقلات
عقلیه.
غیر مستقلات
عقلیه.
در باب اول،
حسن و قبح عقلی و ملازمه
عقلی بین حکم
عقل و شرع بیان شده است. در باب دوم، به اجزاء، مقدمه واجب،
مسئله ضد ،
اجتماع امر و نهی و مسئله دلالت نهی بر فساد اشاره می‌کند و بدین ترتیب جلد اول به پایان می‌رسد.
مقصد سوم و چهارم، جلد دوم اصول فقه را تشکیل می‌دهند و مطالب مقصد سوم، در قالب یک تمهید، یک مقدمه و نه باب تنظیم شده است. در مقدمه، مسائلی چون معنای حجت، حجیت علم، موطن حجیت، امارات، ظن نوعی و چند مسئله دیگر از همین دست بررسی می‌شود.
در ابواب نه گانه،
کتاب ،
سنت ،
اجماع ، دلیل
عقل، حجیت ظواهر، شهرت، سیره،
قیاس و
تعادل و تراجیح بررسی شده است.
مقصد چهارم، اختصاص به اصول عملیه دارد، ولی مرحوم مظفر، تنها به بررسی اصل استصحاب پرداخته است.
فهرست مطالب در ابتدای اثر آمده است. کتاب، مشتمل بر پاورقی‌هایی اندک، اما مفید است.
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
