اصحاب صفه در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَصحاب
صُفَّه، گروهی از یاران
پیامبر که به سایبانی در
مسجد پیامبر منسوب‌اند.
مورخان و محدثان نخستین که بنا به مناسبت، یاران
پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را به مکان یا رخدادی نسبت می‌دادند،
به پیروی از پیامبر،
برخی از یاران آن حضرت را به
صفّه مسجد نبوی نسبت داده‌اند و این گروه را «
اصحاب صفّه »، «
اهل الصفّه » یا «اهل المَظَلّه» (سایبان) خوانده‌اند.
صفّه اصطلاحی است که بر نوعی خاص از معماری در
یثرب عهد پیامبر اطلاق می‌شود، از این‌رو اطلاعاتی که لغت‌شناسان ارائه کرده‌اند نمی‌تواند ویژگیهای این نوع بنا را بیان کند، به‌ویژه که غالب آن‌ها در
قرون متأخر و در شهرهای دیگری می‌زیسته‌اند و ازاین‌رو نمی‌توان برای تعاریف آنان اعتباری قائل بود؛ امّا عمدتاً مفهوم
صفّه را به بنایی شبیه
سقیفه تعریف کرده‌اند.
با‌توجه به تعاریف لغت‌شناسان،
صفّه سایبان خنکی در تابستانهای
گرم و محل تجمع، پذیرایی یا
استراحت افراد بوده‌است.
با تغییر
قبله از سمت
شمال به
جنوب (
سال دوم هجری،) بخشی از قسمت مسقف شمال
مسجد نبوی صفّه نام گرفت.
به همین دلیل بعدها
صفّه را انتهای
مسجد دانسته‌اند.
صفّه در
مسجد نبوی کاربردی
ثابت و محدود نداشت و به عنوان مهمانپذیر،
مسکن دائم یا موقت، محل
آموزش یا
عبادت و... مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما در یک نگاه کلی
صفّه با پدیده
مهاجرت پیوندی مستقیم دارد.
مسلمانان اولیه که قبل از پیامبر به یثرب آمده بودند توانستند در منازل
انصار به ویژه در قُبا سکنا بگیرند؛ امّا محلی که پیامبر برای ساختن
مسجد و استقرار خود برگزید، از قبا فاصله داشت و بسیاری از مهاجران به ویژه مهاجران
مجرد که جوار پیامبر را ترجیح‌می‌دادند در
مسجد مستقر شدند. در دوره‌های بعدی مهاجرت، چون مهاجران آشنایی در یثرب نداشتند به
مسجد پناه می‌بردند،
ازاین‌رو ساکنان
صفّه را مهاجرانی بی سرپناه و مجرد
یا مهمانان
اسلام خوانده‌اند.
برخی از بت‌پرستان قبایل اطراف هم مدتی در
صفه مانده و سپس
مسلمان شدند.
اسرای
مشرک قریش نیز شبها در
مسجد می‌خوابیدند.
درباره اطلاق
واژه «اهل
صفّه» بر مهاجران ساکن در آن، معیار و ضابطه‌ای مشخص ارائه نشده، ازاین‌رو این
صفت به هرکسی که مدتی را در
صفّه می‌گذرانید
اطلاق می‌شد. صحابه‌شناسان حتی برخی صحرانشینان را که تنها شبی در
ماه مبارک
رمضان را در
صفّه می‌گذرانیدند جزو اهل
صفّه دانسته‌اند. این عده روزها از این سایبان برای رهایی از
آفتاب سوزان استفاده می‌کردند؛ امّا در
شب ، می‌توانستند در هر جای
مسجد بخوابند،
ازاین‌رو فقهای متعددی درباره جواز خوابیدن در
مسجد بحث کرده
و برخی خوابیدن در
مسجد را تنها برای غیر بومیان مجاز دانسته‌اند.
دائرة‌المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اَصحاب صُفَّه».
