اشرف علی تهانوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی تَهانَوی (۱۲۸۰-۱۳۶۲ق)، با عنوان‌های حکیم الامت، محدث مشهور، عارف بالله و فقیه بزرگ،
واعظ و
عارف، مؤلف حنفی و یکی از علمای
مکتب دیوبندیه بود.
اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی تَهانَوی در ۱۲۸۰ در قریه تهانه، از توابع مظفرنگر
هندوستان متولد شد.
اشرف‌علی تحصیلات خود را در تهانه آغاز کرد و سپس در دارالعلوم دیوبند، در محضر محمود حسن دیوبندی و محمود نانوتوی و یعقوب نانوتوی، ادامه داد.
اشرف‌علی در سفر
حج از
حاجی امداداللّه تهانوی ــ مهاجر
مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد
انگلستان که دلبستگی بسیار به
مثنوی داشت و پیوسته در جوار
کعبه شرح مثنوی می‌گفت
ــ
طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد.
سپس به هند بازگشت و در
کانپور به تدریس مشغول شد.
پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرد، چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در نواحی مختلف هند پرداخت.
تهانوی بار دیگر به
حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداداللّه گذراند.
وی در ۱۳۱۵ به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت، از آن‌جا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح
نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت
اشرف‌علی همچون شیخ خود سخت دلبسته مثنوی بود و در مجالس و مواعظ خود از اشعار مثنوی شاهد بسیار می‌آورد.
اشرف‌علی در ۱۳۶۲ وفات یافت و در زادگاهش به خاک سپرده شد.
تهانوی دارای تألیفات بسیاری است.
شمار تصنیفات
فارسی و
عربی و
اردوی او در موضوعات گوناگون، از
فقه و
تفسیر و
حدیث و
منطق و
کلام و
عرفان و قرائت، به حدود سیصد اثر می‌رسد.
از آثار اوست: بهشتی زیور، به اردو، که در اصل برای تعلیم دختران نگارش یافته بود و با رواجی کم نظیر مواجه شد.
خلاصه
هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری، که در
دهلی چاپ شده است.
کرامات امدادیه و کمالات امدادیه، که هر دو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است.
شرحی بر ابیات عارفانه
حافظ که بارها به نام
عرفان حافظ چاپ شده است.
مترجم
قرآن مجید به زبان اردو بوده است. از این ترجمه معلوم می‌شود بر
فارسی هم تسلّط کامل داشته و احتمالا از ترجمه‌ها و تفسیرهای فارسی در ترجمۀ اردوی خویش بسیار سود برده است.
از تهانوی آثاری درباره مثنوی، همچون مسائل‌المثنوی، رونمای مثنوی، حل بعضی اشعار مثنوی (به فارسی) چاپ شده است.
کتابی مفصّل به نام کلید مثنوی نیز دارد که در ترجمه و شرح ابیات مهم مثنوی به زبان اردوست و در آن از افادات شیخ خود استفاده کرده است.
در شرح احوال و آثار تهانوی کتاب‌های مستقلی نوشته‌اند که از آن جمله است: اشرف‌السوانح در چهار مجلد، تألیف عزیزالحسن؛ حکیم‌الاُمّة از عبدالماجد دریابادی؛ و سیرت اشرف تألیف عبدالرحمان خان.
(۱) اردو دائرة معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «اشرف علی تهانوی» (از ابوسعید بزمی انصاری).
(۲) اکبر ثبوت، «گوشه‌هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما»، در ادبیات معاصر دری افغانستان، چاپ شریف حسین قاسمی، دهلی ۱۹۹۴.
(۳) اکبر ثبوت، «هدایة الحکمة و شروح آن»، در خرد جاودان: جشن نامه استاد سیدجلال الدین آشتیانی، به کوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران ۱۳۷۷ ش.
(۴) شمس الدین محمد حافظ، دیوان، با ترجمه اردو از قاضی سجاد حسین، لاهور ۱۳۶۳ ش، عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج ۸، حیدرآباد دکن ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
(۵) قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، کراچی ۱۹۷۵.
(۶) حسنی.
•
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی‌تهانوی»، شماره۴۱۰۱. •
مجله مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶ - شماره ۷۲ (۲۸ صفحه - از ۱۴۹ تا ۱۷۶)، برگرفته از مقاله «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۹/۱۴.
