اشارةالسبق الی معرفةالحق (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مؤلف کتاب اشارة السبق علاء الدين ابو الحسن على بن حسن بن ابو المجد حلبى، معروف به
ابن أبی المجد از علماى قرن ششم هجرى می باشد. اين كتاب از معدود كتاب‌هايى است كه در آن هم مباحث عقائد و هم
احکام فقهى مطرح گرديده است.
اين كتاب از معدود كتاب‌هايى است كه در آن هم مباحث عقائد و هم احكام فقهى مطرح گرديده است. اين نحوۀ نگارش در كتاب‌هايى نظير«
جمل العلم و العمل » تأليف
سید شریف مرتضی ( م ۴۳۶ ق)،« تقريب المعارف في العقائد و الأحكام» تأليف شيخ ابو الصلاح تقى الدين حلبى ( م ۴۴۷ ق) و«
غنیة النزوع » تأليف حمزة بن على بن زهرۀ حلبى( م ۵۸۵ ق) نيز ديده مى‌شود. قسمت
احکام بر خلاف مباحث اعتقادى، بسيار مختصر و همچنان كه در مقدمۀ آن آمده به صورت اشاره تدوين شده است و بعضى از مباحث آن مثل مبحث
خمس فقط در يك صفحه ذكر شده است. اين قسمت در واقع
رساله عملیه مؤلف بوده كه در آن نظريات فقهاى قبل از مؤلف مطرح شده و بصورت
فقه استدلالى نمى‌باشد بلكه نظريات نهايى فقهى مؤلف در آن جمع‌آورى شده است و در آن باب عبادات شامل كتاب‌هاى
طهارت ، صلاة،
زکاة ، صوم،
حج ،
جهاد مطرح شده است.
اگر چه در بعضى از كتب متأخرين از
شهید اول ، اين كتاب را نسبت به
ابو الصلاح حلبی ( م ۴۴۷ ق) صاحب« الكافي في الفقه» داده‌اند، اما اين نسبت اشتباه بوده است و مؤلف آن علاء الدين بن ابى المجد مى‌باشد.
صاحب
روضات الجنات نيز از فاضل هندى و صاحب
ریاض العلماء ، تصريح آنان به تأليف كتاب توسط ابن ابى المجد حلبى را ذكر نموده است.
همچنان كه از زندگى‌نامۀ ابن ابى المجد اطلاعات واضح و مشخصى وجود ندارد از تاريخ تأليف كتاب نيز اطلاع دقيقى در دست نيست.
اين كتاب اولين بار در سال ۱۲۷۶ ق در ضمن كتاب
الجوامع الفقهیة به صورت چاپ سنگى انتشار يافته است. ناشر كتاب موجود مؤسسۀ نشر اسلامى تابع جامعۀ مدرسين مى‌باشد كه به وسيلۀ مؤسسۀ
امام صادق علیه السلام در شعبان ۱۴۱۴ ق چاپ شده است و محقق و مصحح آن شيخ
ابراهیم بهادری مراغی است كه نهايت تلاش خود را در تحقيق و تصحيح اين كتاب داشته است.
مؤسسۀ امام صادق عليه السلام در تكميل تحقيق اين كتاب نقش بسزايى داشته است و آية الله
شیخ جعفر سبحانی مقدمۀ ارزشمندى در سال ۱۴۱۴ ق براى آن نگاشته‌اند.
مؤلف در خطبۀ كتاب راجع به علت نام‌گذارى كتاب اين گونه مى‌نويسد: به دليل اين كه ذكر مختصر تكاليف آسان‌تر و ذكر تفصيلى آنان دشوار مى‌نمايد ما
اشاره به اين تكاليف را انتخاب نموده‌ايم به صورتى كه تكاليف مورد نياز حذف نشده و به صورت متعادل نظم و ترتيب داده شود. پس بهترين راه، راه وسط است و آن راهى است كه ما در اين كتاب( اشارة) پيموده‌ايم.
در نگارش كتاب موجود از ۵ نسخه استفاده شده است.
۱- نسخۀ چاپ سنگى كه در ضمن كتاب الجوامع الفقهية در سال ۱۲۷۶ ق چاپ شده است.
اين نسخه به عنوان مصدر اصلى در تحقيق و تصحيح مورد استفاده واقع شده است.
۲- فتوكپى از نسخه‌اى كه در كتابخانۀ
آستان قدس رضوی در مشهد موجود است و با رمز( أ) مشخص شده است.
۳- نسخۀ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى كه در ضمن مجموعه‌اى است كه با شمارۀ ۱۲۷۲ مشخص شده است. اين نسخه از ابتدا و انتهايش ناقص بوده و با رمز( م) مشخص شده است.
۴- نسخۀ
الینابیع الفقهیة كه با رمز( س) مشخص شده است.
۵- نسخۀ كتابخانۀ دانشگاه تهران كه با شمارۀ ۹۲۰ در قسمت پنجم صفحۀ ۱۷۷۶ فهرست كتابخانه معين شده است.
صاحب
الذریعة به نسخه‌اى كه در نزد شيخ اسد الله بوده و تاريخ نگارش آن مربوط به سال ۷۰۸ ق است اشاره نموده است.
اين كتاب از دو كتاب« إشارة السبق» و« قاعدۀ
ضمان » تشكيل شده است. كتاب إشارة السبق شامل دو قسمت مباحث اعتقادى و مباحث فقهى است.
در قسمت اعتقادى يا به تعبير ديگر( اركان عقلى)، چهار ركن توحيد،
عدل ،
نبوت و امامت مورد بررسى قرار گرفته است.
قسمت مباحث فقهى كه از صفحۀ ۶۶ آغاز مى‌گردد و اركان شرعى ناميده شده است شامل فروع عبادات از طهارت تا آخر
امر به معروف و نهی از منکر است.
اين قسمت شامل ۵ ركن است كه عبارتند از: صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد. قابل ذكر است كه كتاب طهارت در ضمن ركن صلاة و كتاب امر به معروف و نهى از منكر در ضمن ركن جهاد مطرح شده است.
اگر چه مؤلف در صفحۀ ۶۶ طهارت را به عنوان يكى از اركان شرعى نام نمى‌برد اما آن را در زير مجموعۀ ركن صلاة مطرح نموده است.
اگر چه اين كتاب به صورت فقه موجز و رسالۀ عمليّه نوشته شده است اما در موارد نادرى نيز به نظريات فقهاى ديگر اشاره نموده است البته نام آنان را ذكر ننموده و با عبارت‌هاى مبهم قيل، خلاف، من أصحابنا، به نظريات آنان اشاره نموده است كه در حواشى كتاب گاهى مصادر كلمات آنان ذكر شده است.
در حواشى كتاب گاهى به طرح نظريات مؤلف در كتاب‌هاى«
مختلف الشیعة » يا«
مدارک الأحکام »
علام حلی اشاره شده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
