اسکندربیک منشی ترکمان فراهی اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسکندر بیک
منشی (۹۶۸- پس از ۱۰۴۳ ق)، موّرخ،
منشی، ادیب و شاعر نامدار عصر
صفویه و صاحب
تاریخ عالم آرای عباسی بوده است.
اسکندر بیک
منشی ترکمان فراهی، موّرخ،
منشی، ادیب و شاعر نامدار عصر
صفویه و صاحب
تاریخ عالم آرای عباسی بوده است. وی در سال ۹۴۸ق متولّد شده، و در جوانی به تحصیل پرداخته، و در انواع علوم ادبی و ریاضی،
خصوصاً انشاء و سیاق، مهارت یافته است تا حدّی که
شاه عبّاس صفوی او را به خدمت خویش خواند، و
منشی مخصوص خویش گردانید. وی در سال ۱۰۴۳ق
وفات یافت.
تاریخ عالم آرای عبّاسی اثر مشهور او است که در سال ۱۰۲۵ق آن را در تاریخ وقایع عصر صفویّه تالیف نموده، و بارها به چاپ رسیده است. وی طبع شعر داشته، و در مادّه تاریخ‌گویی مهارت داشته است.
به رغم شهرت اسکندربیک، آگاهی ما از زندگانی وی اندک، و منحصر است به اشارات کوتاه خود او در عالم آرای عباسی و ذیل آن و نیز آن چه قاضی احمد قمی، مورخ و تذکره نویس معاصر اسکندربیک در گلستان هنر درباره او آورده است. خاستگاه او به درستی دانسته نیست؛ اما برخی از محققان، وی را از ایل
ترکمان آذربایجان دانسته‌اند. از آن جا که اسکندربیک خود تصریح کرده که در ۱۰۳۸ ق. (پس از مرگ شاه عباس و آغاز جلوس شاه صفی)، در ۷۰ سالگی تالیف عالم آرا را به پایان رسانیده است، تولد وی می‌بایست در ۹۶۸ ق. باشد. ابوالحسن قزوینی نیز در
فواید الصفویه (تالیف: ۱۲۱۱ ق) همین تاریخ را آورده است.
اسکندربیک، چنانکه خود می‌نویسد، پس از فراگیری علوم متداول آن زمان و نیز «
علم سیاق به کار دولتی پرداخت؛ اما به زودی از این شغل که او را «از دریافت فضل و کمال به صد مرحله دور انداخته بود، دست کشید و به فراگیری «
علم انشاء» روی آورد. به گفته قاضی احمد قمی، اسکندربیک چندی در (دفتر شرعیات) به نویسندگی اشتغال داشت و آنگاه که در ۹۸۸ ق. به روزگار سلطان محمد خدابنده استیفای این دفتر به قاضی احمد قمی واگذار شد، اسکندر بیک زیر دست او به کار پرداخت.
در ۹۹۴ ق. که حمزه میرزای ولیعهد برای سرکوب شورشیان تکلو، به
عراق عجم لشکر کشید، اسکندربیک در سمت
منشی دیوان، ملازم او بود و خود نیز با شورشیان به نبرد پرداخت. او در ۱۰۰۱ ق. ، نزد شاه عباس به
اصفهان رفت و در زمره (منشیان عظام) درآمد و در «دیوان انشاء» به کار پرداخت. اسکندربیک،
همچنانکه خود گفته است و نیز از کتاب‌های بسیاری که در تالیف عالم آرای عباسی از آن‌ها بهره برده، بر می‌آید که وی ضمن پرداختن به امور دیوانی، مطالعات گسترده‌ای نیز در زمینه‌های
تاریخ، ادب،
جغرافیا و علوم دیگر داشته است.
اسکندربیک، پس از مرگ شاه عباس (۱۰۳۷ ق) ثبت رویدادهای سلطنت شاه صفی، جانشین او را تا ۱۰۴۳ ق. ادامه داد. از این رو، مرگ او باید، پس از این تاریخ رخ داده باشد. روایت استوری از
مرآة العالم مبنی بر این که اسکندربیک در ۱۰۳۸ ق. درگذشته بی تردید نادرست است.
عالم آرای عباسی، ذیل تاریخ عالم آرای عباسی،
منشآت.
تاریخ عالم آرای امینی (کتاب)
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۵۴۲.
