اسناد به کتب اربعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بسیاری از دانشمندان
شیعه دوازده امامی
اثبات و
مشیخات را به رشته تحریر در آوردند تا اسانید خود را به مؤلفان کتابهای چهارگانه و دیگر مؤلفان شیعی برسانند و بزرگترین کتاب در این زمینه کتاب
خاتمة المستدرک تالیف شیخ
میرزا حسین نوری است.
بسیاری از دانشمندان
شیعه دوازده امامی کتابهای
اثبات و
مشیخات را به رشته تحریر در آوردند تا اسانید خود را به مؤلفان کتابهای چهارگانه و دیگر مؤلفان شیعی برسانند و بزرگترین کتاب در این زمینه کتاب
خاتمة المستدرک تالیف شیخ
میرزا حسین نوری (به سال ۱۳۲۰ ه. ق) است که به حکم تاخر، کاملترین و بزرگترین کتاب در این خصوص است و من با استناد به گفته شاعر می‌گویم:
اگر شما دقیقا همانند آنان نیستید، لااقل به ایشان تشبه جویید. که تشبه جستن به بزرگان، خود موجب رستگاری است.
من در اینجا نام برخی از
مشایخ را که اسانیدشان به دست ما رسیده است، به طور خلاصه ذکر می‌کنم:
۱- پدر و استاد
فقیه و
حکیم سید میرزا حسن بجنوردی که از نوادر روزگار است.
۲- مصلح شهیر، سید محمد علی، ملقب به
هبة الدین شهرستانی.
۳- علامه بزرگ
سید مهدی خوانساری.
۴- آیت‌الله
سید شهاب الدین مرعشی، که از مفاخر
شیعه به شمار است.
همچنین بسیاری از دانشمندان، که ذکر نامشان موجب اطاله کلام است. در اینجا تنها به ذکر نام محدث بزرگوار شیخ محمد محسن بن حاج علی بن مولا محمد رضا بن حاج محسن تهرانی محسنی منزوی، مشهور به
آقا بزرگ تهرانی بسنده می‌کنیم.
وی به سال ۱۲۹۳ ه. ق در
تهران تولد یافت و در ماه شوال سال ۱۳۱۳ ه. ق به قصد
زیارت عازم
عتبات عالیات در
عراق شد و سپس به
وطن بازگشت و دوباره به سال ۱۳۱۵ ه. ق برای کسب
دانش به
نجف اشرف
هجرت کرد و به خدمت استادش میرزا حسین نوری شتافت و ملازم وی گشت و در مجلس درس
شیخ محمد کاظم خراسانی، صاحب کتاب
الکفایة االاصول و
شیخ شریعت اصفهانی و
شیخ محمد تقی شیرازی و دیگر علماء نیز حضور یافت و آنگاه در سال ۱۳۲۹ ه. ق به
سامراء هجرت کرد و تا سال ۱۳۳۵ ه. ق در آن دیار اقامت داشت، سپس به نجف اشرف بازگشت و کتابخانه مجلل و نوبنیادی را در آنجا تاسیس نمود و سرپرستی آن را خود بر عهده گرفت و بسیاری از فضلا از آن کمال استفاده را بردند و وی همچنان عهده دار سرپرستی کتابخانه بود تا اینکه در روز هیجدهم ماه ذی حجه سال ه. ق دارفانی را وداع گفت و به سرای باقی شتافت، نخستین کسی که تاریخ وفات وی را بیان داشته است، سید موسی هندی،
شاعر کاظمینی بوده که چنین سروده است:
این
مصیبت، سخت جانفرسا و غم انگیز است و ستاینده وی را جز سکوت گریزی نیست اگر او را به
خاک سپارید، در حقیقت
علم و
تقوی را تماما به خاک سپرده‌اید نام وی (آغا بزرگ محسن) ماده تاریخ وفاتش به حساب می‌آید.
تالیفات شیخ آقا بزرگ تهرانی مجموعا شامل بیست و پنج کتاب و رساله است که مشهورترین آنها عبارتند از:
۱- کتاب «
الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب «الذریعه» در بیست و دو مجلد تالیف یافته و در قطعی زیبا و با چاپی مرغوب در نجف اشرف و تهران منتشر گشته که البته بیشتر مجلدات آن در تهران به زیور طبع آراسته شده است.) ».
۲- کتاب
طبقات اعلام الشیعه که بر حسب سده‌های پیاپی ترتیب و نگارش یافته و ذکری از دانشمندان شیعی (از آغاز قرن چهارم هجری قمری به بعد) در آن رفته است.
۳- کتاب «
مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال».
۴- کتاب «
توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد».
۵- کتاب «
المشیخة» یا «
الاسناد المصفی»، که در آن مختصرا به ذکر نام اساتیدش در علم رجال همراه با اسانیدشان پرداخته است.
وی اساتید بسیار داشته است که به بیست تن می‌رسیده‌اند و معروفترین آنان عبارتند از:
۱- شیخ میرزا حسین نوری (در گذشته به سال ۱۳۲۰ ه. ق) .
۲-
سید مرتضی کشمیری، معروف به «
جمال السالکین (در گذشته به سال ۱۳۲۳ ه. ق (وی نیای آقای سید مرتضی رضوی، صاحب کتاب «مع رجال الفکر فی القاهرة» است و نیز پدر آیت‌الله پرهیزگار و پارسا، سید محمد رضوی کشمیری است که در روز سوم ذی حجه سال ۱۳۹۲ ه. ق در گذشت و در نجف اشرف، صحن شریف علوی، کنار جد بزرگوارش امیر مؤمنان
علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) به خاک سپرده شد.).
۳- شیخ میرزا حسین خلیلی (در گذشته به سال ۱۳۲۶ ه. ق) .
۴- شیخ محمد کاظم خراسانی (در گذشته به سال ۱۳۲۹ ه. ق) .
۵- شیخ فتح الله شریعت اصفهانی.
اینک به ذکر اسناد تمام کتابهای
حدیث نزد شیعه دوازده امامی، از کتابهای چهارگانه حدیث (که در
شهرت و اعتبار به روشنایی روز می‌مانند) گرفته تا کتابهای اصول و مجموعه‌های حدیث و کتابهای مربوط به
علم رجال و دیگر تالیفات می‌پردازیم و آنها را به نقل از مشایخ بزرگوارم که قبلا ذکر نامشان رفت و نیز از مشایخ آنان با سلسله اساتید پیوسته شان بیان می‌داریم و تفصیل آن را به کتاب «خاتمة المستدرک» تالیف شیخ نوری که همه روشها و اسانید در آن فراهم آمده است، ارجاع می‌دهیم و از شاگرد بزرگوارش، علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی به
روایت سند می‌پردازیم.
اینک از سندی واحد که به
علامه حلی، شیخ حسن بن یوسف بن مطهر (در گذشته به سال ۷۲۶ ه. ق) منتهی می‌شود، یاد می‌کنیم، چه او فراهم آورنده اسناد در روزگار خویش بوده که توسط وی به مؤلفان کتابهای چهارگانه می‌رسیده است و من با استعانت از
خداوند بزرگ در این باب چنین می‌گویم:
کتابهای چهارگانه حدیث و دیگر کتابهای شیعی را علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی از شیخ میرزا حسین نوری، و او از
میرزا هاشم خوانساری، و او از سید صدر الدین عاملی، و او از سید محمد مهدی بحر العلوم، و او از مولا
محمد باقر وحید بهبهانی، و او از مولا
محمد باقر مجلسی، و اواز پدرش
محمد تقی مجلسی، و او از
شیخ بهاء الدین عاملی، و او از پدرش حسین بن عبد الصمد عاملی، و او از شیخ زین الدین
شهید ثانی، و او از نور الدین علی بن عبد العالی میسی، و او از شمس الدین محمد بن محمد معروف به
ابن مؤذن جزینی، و او از ضیاء الدین علی عاملی، و او از پدرش شمس الدین محمد بن مکی معروف به
شهید اول، و او از
فخر المحققین ابو
طالب محمد حلی، و او از پدرش حسن بن مطهر معروف به علامه حلی روایت و نقل کرده است.
علامه حلی از
سید رضی الدین بن طاووس، و او از شیخ
نجیب الدین سوراوی، و او از شیخ
حسین بن رطبة، و او از شیخ ابو علی طوسی، و او از پدرش شیخ طوسی، و او از
شیخ مفید ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان، و او از ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه، و او از
محمد بن یعقوب کلینی به نقل حدیث پرداخته است. شیخ طوسی گفته است: حسین بن عبید الله، معروف به «
ابن الغضائری» به ما خبر داده که بیشتر احادیث کتاب «
الکافی» را خود شخصا از نامبردگان زیر شنیده است:
۱- ابو غالب احمد بن محمد زراری.
۲- ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه.
۳- ابو عبدالله احمد بن ابراهیم صیمری، معروف به
ابو رافع.
۴- ابو محمد هارون بن موسی تلعکبری.
۵- ابو المفضل محمد بن عبدالله بن
مطلب شیبانی.
نامبردگان فوق همگی نیز از محمد بن یعقوب کلینی روایت حدیث کرده‌اند.
همچنین عالم بزرگوار سید مرتضی از ابو الحسین احمد بن علی بن سعید کوفی، و او از محمد بن یعقوب کلینی، احادیث کتاب «الکافی» را روایت کرده است.
ابو عبدالله احمد بن عبدون نیز به نقل از احمد بن ابراهیم صیمری و ابو الحسین عبد الکریم بن عبدالله بن نصر بزار در تفلیس و بغداد از ابو جعفر محمد بن یعقوب کلینی و همه کتابها و روایاتش ما را با خبر ساخته است.
از
شیخ طوسی نقل شده که گفت:
«گروهی از علمای حدیث، مانند شیخ ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان و ابو عبدالله حسین بن عبید الله و ابو الحسین جعفر بن حسن بن حسکه قمی و ابو زکریا محمد بن سلیمان حمرانی همگی از
شیخ صدوق نقل حدیث کرده‌اند».
شیخ نجاشی نیز گفته است، «پدرم علی بن احمد نجاشی مرا از تمام کتابهای شیخ صدوق باخبر ساخت و پس از آنکه برخی از آنها را نزد وی خواندم، به من گفت:
«هنگامی که احادیث کتابهای شیخ صدوق را شخصا در
بغداد از زبان خود او شنیدم، به من اجازه نقل حدیث داد».
علامه حلی از دو عالم جلیل، سید رضی الدین و سید جمال الدین فرزندان طاووس، و آنان از
شیخ نجیب الدین سوراوی، و او از شیخ حسین بن هبة الله بن رطبه سوراوی، و او از شیخ ابو علی طوسی، و او از پدرش شیخ الطائفه طوسی احادیث این دو کتاب را
روایت کرده است.
شیخ شهید ثانی از شیخ جلال الدین حسین بن احمد بن نجیب الدین محمد بن هبة الله بن نماحلی، و او از پدرش، و او از پدرش، و او از پدرش، و او از پدرش، و او او شیخ ابو عبدالله حسین بن احمد بن طحال مقدادی، و او از شیخ ابو علی طوسی، و او از پدرش شیخ ابو جعفر طوسی به نقل احادیث از دو کتاب فوق الذکر پرداخته است.
در اینجا به همین مقدار از روشها و اسانید بسنده می‌کنیم و کسانی را که خواهان شرح و بسط و تفصیل اسانید فوق هستند، به کتابهای «اثبات» و «مشیخات» ارجاع می‌دهیم.
امروزه معروفترین کتابهای رجال متداول عبارتند از:
۱- کتاب المشیخة تالیف شیخ آقا بزرگ تهرانی در گذشته به سال ۱۳۸۹ ه. ق .
۲- کتاب خاتمة المستدرک تالیف شیخ محدث،
میرزا حسین نوری در گذشته به سال ۱۳۲۰ ه. ق .
۳- کتاب
لؤلؤة البحرین تالیف
شیخ یوسف بحرانی در گذشته به سال ۱۱۸۶ ه. ق .
۴- کتاب
الاجازة تالیف شیخ زین الدین شهیدثانی در گذشته به سال ۶۶۵ ه. ق .
۵- کتاب الفهرست تالیف
شیخ الطائفه طوسی در گذشته به سال ۴۶۰ ه. ق .
۶- کتاب
الفهرست تالیف
شیخ نجاشی در گذشته به سال ۴۵۰ ه. ق .
۷- کتاب
مشیخة التهذیب و الاستبصار تالیف شیخ الطائفه طوسی در گذشته به سال ۴۶۰ ه. ق.
۸- کتاب
مشیخة الفقیه تالیف شیخ صدوق در گذشته به سال ۳۸۱ ه. ق .
کتابهای چهارگانه شیعه؛
اسناد
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اسناد به کتب اربعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۲۳.
