اسس القضاء و الشهادة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « أسس القضاء و الشهادة» بخش اول مباحث آيين دادرسى در
اسلام از سلسله دروس خارج
آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی |آيت الله تبريزى]] مى‌باشد، كه بر پايه متن
شرائع الاسلام كه از متون جامع و دست اول و كلاسيك
فقه استدلالى
شیعه است سامان يافته است.
معظم له در سال ۱۳۰۵ شمسى در شهرستان
تبریز در ميان خانواده‌اى مذهبى چشم به جهان گشودند. تحصيلات علوم جديد تا پايان سال دوم دبيرستان را در همان شهر به آخر رساندند. پس از سپرى نمودن تحصيلات جديد، با شوق فراوان و عليرغم مخالفت اطرافيان، به
مدرسه طالبیه تبريز روى آورد و در سال ۱۳۲۳ در سن ۱۸ سالگى تحصيل علوم دينى را آغاز نمود و طى چهار سال، مقدمات و مقدارى از دروس سطح را در شهر تبريز به پايان رساند. در سال ۱۳۲۷ شمسى شهر تبريز را ترك نمود و وارد
حوزه علمیه قم شد. ايشان در
قم دوره سطح را به پايان برده و در اوج شكوفايى
علم و فقاهت و غناى حوزه وارد درس خارج اساتيدى همچون مرحوم
آیت الله العظمی سید محمّد حجت و مرحوم
آیت الله العظمی بروجردی ( قدس الله اسرارهما) شدند و همزمان با آن مشغول تدريس كتب سطح نيز گرديدند.
آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی در سال ۱۳۳۲ شمسى جهت ادامه تحصيلات به
نجف اشرف عزيمت نمودند و از افاضات مرحوم آيت الله حاج
سید عبدالهادی شیرازی ( رحمه الله) و مرحوم
آیت الله العظمی خوئی ( رحمه الله) استفاده كردند، حضرت آيت الله العظمى حاج شيخ جواد تبريزى پس از گذشت ۲۳ سال حضور دائم و فعال و جدّى در حوزه مقدس نجف اشرف و استفاده و افاده و تحقيق و تدريس و تبليغ، سرانجام در سال ۱۳۵۵ شمسى به هنگام مراجعت از زيارت
سید الشهداء حسین بن علی علیهما السلام به سمت نجف، توسط رژيم بعث
عراق دستگير و به ايران فرستاده شدند. پس از ورود به
ایران ، مجدداً به حوزه علميه قم مشرف و فعاليتهاى خود را از سر گرفتند و از تمامى وقت خود در مسير تحقيق و تأليف و بحث و تدريس و تربيت شاگردان استفاده مى‌نمودند. معظم له در طول ساليان دراز تدريس، هزاران طلبه فاضل را به جامعه اسلامى تحويل داده‌اند و در طول اين مدت حوزه درس ايشان يكى از شلوغترين حوزه‌هاى درسى بوده است.
هدف مؤلف
استخراج احكام اجتماعى و عمومى
دادرسی اسلامى نظام كيفرى اسلامى است كه به دليل جامعيت و
اتقان و طبقه‌بندى مناسب كتاب
شرائع الاسلام بر اساس آن كتاب طرح شده است.
ابتدا، قطعاتى از متن شرائع در بالاى صفحه آمده و در ذيل آن به كنكاش در تعاريف، طرح فروعات جديد، تشريح مبانى، مسائل، مستندات و احكام هر موضوع اقدام شده است.
چنانچه از عنوان كتاب پيداست به دو موضوع كلى مرتبط است. بخش اول در باره احكام
قضاوت و شرايط و صفات
قاضی و احكام مرتبط با
مدعی و
متهم و بخش دوم در باره شرايط شاهد و احكام شهادت مى‌باشد.
نخست فرق ميان قضاوت، حكومت و
فتوا مشخص شده سپس از صفات قاضى، عدالت، ذكوريت و
اجتهاد بحث گرديده است. آن‌گاه از برخى مباحث اخلاقى قضاوت مانند دورى از قضاوت در حكومت جور و برخى مباحث اقتصادى مانند
ارتزاق قاضى از
بیت المال، مكروهات و مستحباتى كه در امر قضاوت وجود دارد، مطرح گرديده است. مؤلف، معتقد است در مبحث
تعدیل به حسن ظاهر مى‌توان اكتفا كرد و كنكاش در
باطن افراد ضرورتى ندارد. يك فرع ديگر اين است كه مستحب است شهود از يك‌ديگر متفرق شوند و قاضى بايد ميان هر دو خصم، تساوى قايل باشد. در اين مبحث از جواب مدعى عليه و
اقرار و
انکار متهم به تفصيل بحث شده و مفهوم سكوت و
یمین و تأثير هر كدام از نظر قضايى ارزيابى شده است.
از مباحث قابل توجه كتاب تبيين مبانى، مستندات و ادله فقهى، قسمت، كيفيت
قسمت ، انواع مقسوم و احكام تقسيم اموال و املاك است كه در كتب استدلالى و تفريعى
شیعه در پايان مبحث شركت مطرح شده است اما در اثر حاضر به تبع متن شرائع الاسلام در پايان بخش قضاوت و قبل از مبحث مدعى و متهم و شرايط
سماع دعوا آمده است. در اين مبحث از قسمت و احكام و مسائل آن بحث شده و جزئيات و مباحث مورد ابتلا از نظر استدلالى مورد مداقه قرار گرفته است. قسمت، به عقدى تعريف شده كه مفاد آن تعيين سهم‌هاى مشخص در مال مشترك مى‌باشد به تفصيل ادله روايى و قرآنى اين عقد و احكام خاص آن مطرح شده و فروعات
اختلاف متقاسمين كه با مبحث قضاوت مرتبط است در ادامه مسائل ويژه مدعى و
مدعی علیه مطرح شده است. در
اختلافات مدنى،
بینه جايگاه ويژه‌اى دارد. نويسنده از نقش بينه، كاركردها و تأثير آن در رفع اختلاف‌ها و نيز محدوديت‌هاى آن بحث كرده سپس مصاديق اختلاف در
حقوق ، اختلاف در
دعوی عقود، اختلاف در
ارث و نيز تعارض ميان بينه‌ها را توضيح داده است.
در كتاب شهادات نيز به شيوه مرسوم كتب فقهى از شرايط شاهد و به طور مشخص از اشتراط
بلوغ ،
عقل ،
ایمان و
عدالت بحث شده و فروعاتى به
شهادت كافر، شهادت صغير و شهادت عبد
اختصاص يافته است. شهادت
اخرس و اعمى، شهادت زنان و موارد و مصاديق شهادت زنان به تفصيل در ادامه اين بحث آمده است. برخى از احكام اداى شهادت، تحمل شهادت و مسائل فرعى آن نيز در كنار مبحث تعارض شاهدان و بينه‌ها مطرح شده است. برخى از احكام حدود كه با مبحث شهادت مرتبط است در ادامه ارائه شده است. نحوه شهادت بر
حدود و
تعزیرات كه از مباحث دقيق و ظريف دادرسى كيفرى در نظام مجازات اسلامى است در اين مبحث طرح شده است. ضمانت شاهدان، تقسيط
ضمان و غرامت بر شاهدان و
تحالف بينه‌ها از ديگر فروعات قابل توجه است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
