استصحاب در شبهه مفهومی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استصحاب در
شبهه مفهومی به
حکم به بقای چیزی بعد از
شک حاصل از تردید در مفهوم لغوی و عرفی آن اطلاق می‌شود.
استصحاب در شبهه مفهومی، در جایی است که شک در بقای
مستصحب برگرفته از شبهه مفهومی باشد، مانند: تردید در این که آیا روز با
استتار قرص شمس پنهان شدن قرص
خورشید در افق یا با ذهاب
حمره مشرقیه ناپدید شدن سرخی از بالای سر، که در هنگام
غروب از
غرب به سمت
شرق کشیده می‌شود پایان می‌یابد.
از سوی
اصولیون دیدگاه‌های متفاوتی در این باره ارایه شده است:
برخی در این مورد به
استصحاب تمسک نموده و در مثال بالا، بقای روز را استصحاب نموده‌اند؛ به این بیان که پیش از آن،
یقین به وجود روز وجود داشت و الآن که در آن
شک داریم، چون هنوز زوال
حمره مشرقیه نشده،
حکم به بقای روز می‌نماییم زوال
حمره مشرقیه تقریباً یک ربع بعد از استتار قرص خورشید صورت می‌پذیرد بنابراین بعد از آن که گردی خورشید ناپدید شد و هنوز زوال
حمره مشرقیه صورت نگرفته، استصحاب بقای
روز جاری شده و حکم می‌گردد که پایان روز با ذهاب
حمره مشرقیه محقق می‌شود؛
بیشتر محققان اصولی معتقدند استصحاب در
شبهه مفهومی جریان ندارد، زیرا از یک سو، در واقع، شخص هیچ تردیدی ندارد، بلکه می‌داند که هم اکنون
استتار قرص شده و زوال
حمره مشرقیه صورت نگرفته است و تنها در یک مفهوم لغوی یا عرفی تردید دارد و نمی‌داند کلمه «نهار» در لغت یا
عرف برای چه چیزی وضع شده و آیا پایان روز با استتار قرص خورشید محقق می‌گردد یا با ذهاب
حمره مشرقیه. از سوی دیگر، هیچ گونه اثر شرعی بر مفهوم مردد مترتب نمی‌شود تا
نسبت به آن استصحاب جاری شود؛
برخی دیگر
اعتقاد دارند
استصحاب وجودی در شبهه مفهومی جریان ندارد، اما
استصحاب عدمی نسبت به آن جاری می‌گردد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۶۹، برگرفته از مقاله «استصحاب در شبهه مفهومی».
