اسباب حکم عقل عملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسباب حکم
عقل عملی به عوامل
حکم عقل عملی به حُسن یا قبح یک شیء اطلاق می‌شود.
اسباب حکم عقل عملی، اسبابی است که موجب حکم کردن عقل عملی به بایسته بودن (حسن) و یا نبایسته بودن (قبح) فعلی می‌گردد.
این اسباب به حکم
استقرا و تتبع - و نه
حصر عقلی - به پنج قسم تقسیم می‌شود:
۱. ادراک مصداق کمال یا نقص بودن چیزی توسط
عقل نظری ، موجب حکم عقل عملی به حسن یا قبح آن می‌گردد؛
۲. ادراک ملائمت - لذت بخش بودن - یا ناملائمت - مولم یا درد آور بودن - چیزی برای نفس
انسان توسط عقل نظری، موجب حکم عقل عملی است به این که انجام آنچه ملایم نفس است، پسندیده و انجام آنچه منافی و ناملایم نفس است، ناپسند می‌باشد؛
۳. از اسباب حکم عقل عملی به حسن و قبح، وجود یک سلسله خلقیات انسانی است که در سرشت انسان‌ها وجود دارد و موجب
مدح ستایش
اخلاق و
صفات فاضله و ذم نکوهش
رذایل اخلاقی می‌گردد؛ برای مثال،
شجاعت و کرم باعث مدح، و
بخل وجبن، باعث
ذم فاعل آن در نزد همگان است؛
۴. انفعالات نفسانی، مانند
رقت ،
شفقت ، حمیت و
غیرت که در وجود هر انسانی یافت می‌شود از اسباب حکم به حسن و قبح است؛
۵.
عرف و عادت مرسوم در
جامعه نیز از این اسباب است؛ برای مثال، برخاستن به
احترام شخص تازه وارد و یا پذیرایی از
مهمان ، موجب حکم
عقل به تحسین این کار می‌گردد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۵۰، برگرفته از مقاله «اسباب حکم عقل عملی».
