اسامی سوره اخلاص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نامهای موجود در منابع دینی برای
سوره توحید ، اسامی سوره اخلاص میباشد.
سوره اخلاص نوزده نام دیگر نیز دارد که عبارتند از:
این سوره درباره
توحید و صفات
خدا که پایه و اساس
اسلام است بحث کرده و از طرفی نیز
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرموده است: «اسست السموات السبع و الارضون السبع علی قل هوالله احد؛ هفت
آسمان و زمین‌های هفتگانه بر اساس سوره قل هوالله احد پایه گذاری شده است».
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمودند: «هر کس لا اله الا الله را بر زبان جاری کند، داخل
حصن خدا می‌شود و از
عذاب خدا در
امان است»؛ چون سوره اخلاص در مقام بیان توحید است و هر کس آن را بخواند گویا از عذاب خدا در امان است، به آن سوره «امان» گفته‌اند.
چون این سوره، عقاید
انسان درباره
خداشناسی را از تمام
اوهام و
انحرافات پاک و مبرا می‌کند، به نام «برائت» خوانده شد. از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل است: «هر کس سوره قل هوالله احد را یکصد مرتبه بخواند (و به آن معتقد باشد) در
نماز یا غیر نماز،
برائت و امان از
آتش جهنم برای او نوشته می‌شود».
تجرید به معنای
مجرد و تنها دانستن است. چون این سوره در مقام
تبرئه و تجرید خداوند از
عیوب ، اوصاف ترکیب و
آثار مادیت است، به سوره «تجرید» نامگذاری شده است.
«تفرید» از ریشه «
فرد » به معنای تنها و
یگانه دانستن است، و از آن جا که «احد» در
آیه نخست سوره، رساننده این معنا است، سوره اخلاص را به نام «تفرید» نیز خوانده‌اند.
چون بحث توحید و
تببین آن از مضامین اصلی این سوره است، به این نام نیز خوانده شده است.
درباره این نام گفته‌اند از
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سؤال شد: چگونه
خداوند جمیل است و
جمال را دوست دارد؟ فرمود: چون یکتای بی نیازی است که نه فرزند آرد و نه از کسی زاده شده است؛ چون کسی همانند او نیست، پس او جمیل است؛ لذا به سوره اخلاص «جمال» گفته‌اند.
واژه «صمد» به معنای بی نیاز است؛ در آیه دوم سوره اخلاص، خداوند را با صفت بی نیازی می‌ستاید؛ از این رو، این سوره به «
صمد » نامگذاری شده است.
همان‌گونه که بیشتر سوره‌های
قرآن با کلمه یا جمله سرآغاز خود
شهرت یافته‌اند، سوره اخلاص نیز چون با جمله «قل هو الله احد» آغاز شده، به نام «قل هو الله» نیز خوانده شده است.
در روایتی از
ابن عباس آمده است که خداوند در
معراج به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: به تو سوره اخلاص را ارزانی خواهم کرد که آن سوره از ذخایر
گنج عرش من است و مانع و بازدارنده
عذاب قبر و شعله‌های آتش جهنم از قاریان و عاملان به آن خواهد بود. همین
حدیث سبب نامگذاری سوره اخلاص، به «مانعه» شد.
چون هنگام
تلاوت سوره اخلاص،
فرشتگان برای گوش سپردن به آن حضور می‌یابند، به آن «محضره» نیز گفته‌اند.
سوره اخلاص، خدای متعالی را معرفی و یکتایی و بی همتایی او را با
صراحت بیان می‌کند و راه هر گونه
تصور و
تخیل غیر واقعی از
خدا را بر بندگان می‌بندد. به
سبب این
تذکر و یادآوری، آن سوره را «مذکره» نیز نامیده‌اند.
سوره اخلاص درباره و شناخت خدا و صفات او نازل شده است و خداشناسی جز از راه شناخت مضمون این سوره کامل نمی‌شود؛ لذا به اسم «
معرفت » نامگذاری شده است. در روایتی از
جابر بن عبدالله نقل شده است که مردی نماز خواند و سوره «قل هو الله احد» را در نماز تلاوت کرد؛
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمودند: «ان هذا عرف ربه؛ این شخص خدای خود را شناخت».
«معوذه» از ماده «
عوذ » به معنای پناه بردن و پناهندگی است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر
عثمان بن مظعون وارد شد و او را به سوره‌های اخلاص، فلق و ناس
تعویذ کرد و دستور پناه جستن به سوره اخلاص را صادر فرمود؛ به این جهت به سوره اخلاص «معوذه» نیز گفته‌اند.
قشقشه به معنای پاک کننده و دور نگهدارنده از
شرک و
نفاق است. به سوره‌های
کافرون و اخلاص، مقشقشه نیز گفته‌اند؛ زیرا سوره کافرون با نفی قاطع و صریح
عبادت بت‌ها و سوره اخلاص با بیان توحید و یگانگی خدا، عقیده
انسان را از
کفر ، شرک و نفاق،
خالص می‌سازند. اگر مقشقشه از
ریشه «قشقشه» به معنای شفا دادن باشد، وجه تسمیه آن این است که شرک و نفاق نوعی بیماری، و سوره اخلاص شفادهنده این گونه بیماری‌ها است؛ از این رو، به قشقشه نامگذاری شده است.
«منفره» از ریشه «
نفر » به معانی متعدد از جمله کوچاندن است. چون هنگام تلاوت و
قرائت سوره اخلاص،
شیطان فرار می‌کند و از
قاری این سوره دور می‌شود، این سوره به «منفره» نیز نامگذاری شده است.
باور قلبی به معنای توحید که در سوره اخلاص بیان شده است، انسان را از عقیده به تشبیه درباره خداوند و کفر در
دنیا و از آتش جهنم در
آخرت نجات می‌دهد؛ از این رو به «نجات» نیز نامیده شده است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمودند:برای هر چیزی نوری است و
نور قرآن «قل هو الله احد» است؛ لذا سوره اخلاص به نام «نور» معروف شد.
گفته‌اند هر کس سوره اخلاص را تلاوت کند و به آن معتقد باشد و
خدا را آن گونه بشناسد که در این سوره
وصف شده است، تحت
ولایت خدا قرار می‌گیرد و از
اولیاءالله به شمار می‌آید؛ لذا به آن «سوره ولایت» گفته‌اند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «اسامی سوره اخلاص».
