• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ازدواج (ادبی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ازدواج صنعتی است که در وسط نظم یا نثر کلماتی به هم نزدیک و پیوسته آورده می‌شود که حرف رَوی (یعنی حرف اصلی آخر آن‌ها) یکی باشد که به آن تضمین‌ المزدوج نیز می‌گویند.


ازدواج صنعتی است که در وسط نظم یا نثر کلماتی به هم نزدیک و پیوسته آورده می‌شود که حرف رَوی (یعنی حرف اصلی آخر آن‌ها) یکی باشد که به آن تضمین‌ المزدوج نیز می‌گویند.
[۱] فنون بلاغت، همایی، جلال‌الدین؛ تهران، طوس، ۱۳۶۱، چ۲، ص۴۷ و ۴۸.

این صنعت در واقع یکی از فروع سجع متوازی است که برای آن اصطلاح خاصی وضع کرده‌اند.
[۲] ابدع البدایع، جعفری، حسین؛ تبریز، احرار، ۱۳۷۷، ص۴۷.


تضمین‌ المزدوج اولین بار در "مدارج‌ البلاغه" دیده می‌شود و اصطلاح "اعنات‌ القرینه" نیز از ادبای فارسی است.
[۳] عروسان سخن، هوشمند، اسفندیار؛ تهران، قردوس، ۱۳۸۴، چ۲، ص۵۳.


۲.۱ - سخنی از جلال‌الدین همایی

جلال‌الدین همایی در "فنون بلاغت" می‌گوید: «بعضی علمای بدیع تضمین‌ المزدوج را با ازدواج دو صنعت شمرده، قسم اول را که کلمات مسجع، وسط جمله کنار هم واقع شده باشد، ازدواج و قسم دوم را که سجع‌های دیگر جمله است و محض زینت‌بخشی بیشتر کلام آورده می‌شود، "تضمین‌ المزدوج" می‌گویند».
[۴] فنون بلاغت، همایی، جلال‌الدین؛ تهران، طوس، ۱۳۶۱، چ۲، ص۴۸.


به‌طور کلی در تضمین، رعایت حرف "روی" در آن شرط ضروری به شمار می‌آید که به دو صورت ظاهر می‌شود:

۱. به صورت جناس؛
۲. به صورت سجع متوازی و مطرف؛ مثل "رفیق و شفیق" "جفا و قفا" که جناس دارند و همچنین "سیرت و عادت" که سجع متوازی دارند که پهلو به پهلو و یا نزدیک هم بیاید؛ اما ازدواج یعنی از پی هم آوردن واژه‌های مسجع و متجانس و متناسب. در ازدواج یکی بودن حرف رَوی شرط نیست: (قال‌ الله تعالی: و جئتک من سبأ بنبأ یقین.)
[۵] بدیع، وحیدیان کامکار، تقی؛ تهران، سمت، ۱۳۸۳، ص۴۵.


۳.۱ - نمونه

«فلان به سیرت گزیده و عادت پسندیده معروف است و به خدمت‌کاری دولت و طاعت‌داری حضرت موصوف."
[۶] حدائق‌السحر و دقائق‌الشعر، وطواط، رشیدالدین؛ مصحح: عباس اقبال، تهران، کتاب‌خانه‌ی سنایی، ۱۳۶۲، ص۲۸.


۳.۲ - توضیح

در این مثال همان‌طور که دیده می‌شود، کلماتی که سجع اصلی بر آن مبتنی شده، دو کلمه "معروف و موصوف" است که این همان صنعت "سجع" است؛ ولی سجعی که در سایر کلمات کنار هم آورده شده است و محض زیباتر کردن کلام آمده است، "تضمین‌ المزدوج" گویند: "سیرت و عادت"، "گزیده و پسندیده"، "خدمت‌کاری و طاعت‌داری"، "دولت و حضرت.»

۳.۳ - نمونه‌ای از شاهنامه

اینک نمونه زیبایی از شاهنامه می‌آوریم:

همه تا در آز رفته فراز ••• به کس بر نشد این در راز باز
در این جای رفتن نه جای درنگ ••• بر اسب فناگر کشد مرگ تنگ
نخفت و برآسود از روزگار ••• چران و چمان رخش در مرغزار
سواران ترکان تنی هفت هشت ••• بر آن دشت نخجیر گه برگذشت
که از شیر و دیو و نهنگ و پلنگ ••• نترسی و هستی چنین تیز چنگ

۳.۴ - نمونه‌هایی از نثر گلستان

ـــ «بخت بلندت یار بود و چشم بختت بیدار که به صحبت پیری افتادی پخته، پرورده، جهان‌دیده، آرمیده، گرم و سرد چشیده، نیک و بد آزموده.»
ـــ‌ «شیطان با مخلصان بر نمی‌آید و سلطان با مفلسان.»

۱. ↑ فنون بلاغت، همایی، جلال‌الدین؛ تهران، طوس، ۱۳۶۱، چ۲، ص۴۷ و ۴۸.
۲. ↑ ابدع البدایع، جعفری، حسین؛ تبریز، احرار، ۱۳۷۷، ص۴۷.
۳. ↑ عروسان سخن، هوشمند، اسفندیار؛ تهران، قردوس، ۱۳۸۴، چ۲، ص۵۳.
۴. ↑ فنون بلاغت، همایی، جلال‌الدین؛ تهران، طوس، ۱۳۶۱، چ۲، ص۴۸.
۵. ↑ بدیع، وحیدیان کامکار، تقی؛ تهران، سمت، ۱۳۸۳، ص۴۵.
۶. ↑ حدائق‌السحر و دقائق‌الشعر، وطواط، رشیدالدین؛ مصحح: عباس اقبال، تهران، کتاب‌خانه‌ی سنایی، ۱۳۶۲، ص۲۸.


• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله « ازدواج (تضمین المزدوج اعنات القرینه)»، تاریخ بازیابی ۹۹/۰۴/۲۵.    




جعبه ابزار