ارجوزة فی الحج و الصیام و الخمس (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثر آیة الله شیخ عباس کاشف، حول سه فرع عبادی
فقه (
حج،
روزه و
خمس) در قالب نظم تدوین شده و در شهر
نجف اشرف در سال ۱۴۲۳ ق مکتبة
کاشف الغطاء آن را منتشر کرده است.
از مزیت‌های این متن منظوم تسهیل مسایل فقهی برای پژوهندگان می‌باشد و مهم‌ترین نقیصه که در آن به چشم می‌خورد عدم پیروی از روش معهود تبویب و ترتیب مسایل است.
مؤلف، انگیزه خود را از تدوین این کتاب چنین بیان کرده است: برخی از فراگیران فقه از من درخواست کردند تا در مسایل فقهی به تبع و در ادامه کتاب «الدرة» بحر العلوم در صورت امکان کتابی بنویسم. من این درخواست را رد نکردم؛ اما با توجه به مشغله‌هایی که پیش آمد این کار بسیار به تاخیر افتاد. تا اینکه یکی از بزرگان (
میرزا حبیب الله جبلی) نوشتن چنین کتابی را از من خواست و چون اطاعت او بر من
واجب بود، سرودن آن را شروع کردم.
بدنه اصلی متن همگی
شعر است. تنها با عناوینی که به صورت نثر وجود دارد بین گونه‌های مختلف مطالب فاصله ایجاد شده است.
این متن منظوم فقهی حاوی سه کتاب و بدین ترتیب است:
۱- کتاب حج. در این کتاب، نخست معنای لغوی و اهمیت حج توضیح داده شده است. با این بیان که: حج در لغت به معنی قصد کردن و در اصطلاح فقه قصد خانه خداست به خاطر
تقرب به او. حج علاوه بر آثار روحی، دارای منافع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز برای
مسلمانان است.
شرایط
وجوب حج
بلوغ،
عقل،
آزادی و
استطاعت نام برده شده است و در ادامه بحث، شرایط حج از قبیل داشتن هزینه
سفر و آنچه بر حسب مالش در
راه مورد نیاز است به اندازه کافی، داشتن مخارج افراد تحت
تکفل خود تا هنگام بازگشت، سلامتی مزاج و توانایی انجام اعمال حج، نبودن مانع رفت و برگشت، داشتن وقت کافی به اندازه انجام حج.
در پی شرایط حج به موضوعاتی از قبیل
نیابت در حج و شرایط نایب (بلوغ، عقل،
شیعه اثنی عشری، مورد وثوق و اطمینان بودن، آگاهی اجمالی از اعمال و احکام حج و اینکه در سال نیابت،
حج واجب به عهده نایب نباشد...) در باره کسی که در راه حج می‌میرد و حج غیر
مؤمن، حج زنان و اقسام حج (
تمتع،
قران،
افراد) درباره
مواقیت (
جحفه،
عقیق و...) مسایل و احکام
احرام،
وجوب نیت،
لباس احرام،
تلبیه، تروک احرام،
محرمات و مکروهات احرام، مسایل اختصاصی زنان در حج، مستحبات و احکام و
نماز طواف، مستحبات
سعی واجب، احرام و تقصیر در حج تمتع،
واجبات وقوف در
عرفه، مستحبات
مشعر و
رمی جمرات،
قربانی و مستحبات آن، جایگاه‌های ذکر کلمه
توحید و...
۲- کتاب
صوم. نخستین نکته‌ای که در این کتاب طرح شده است بحث اوقات و چگونگی نیت
روزه و مبطلات آن از قبیل: خوردن و آشامیدن،
جماع،
استمنا،
دروغ بستن به
خدا و
معصومین، رساندن غبار غلیظ به حلق، فرو بردن تمام سر در
آب و... است.
آنچه برای روزه دار مکروه است، در باره
زمان روزه، روزه‌های
واجب، مستحب، مکروه و حرام،
کفاره روزه، احکام روزه در حال حضر و سفر، عظمت و اهمیت ماه مبارک
رمضان.
۳- بحث
خمس. در ذیل مبحث خمس نخست به اهمیت آن اشاره شده است که از
واجبات عبادی می‌باشد و باید با
قصد قربت انجام شده و آن باید به دو بخش مساوی تقسیم گردد که یک بخش آن سهم مبارک
امام است و باید به
مرجع تقلید داده شود و بخش دیگر آن
سهم سادات نیازمند است که می‌باید بدانها پرداخت گردد. در ادامه به ترتیب چیزهایی که خمس بدانها تعلق می‌گیرد اشاره شده که عبارت‌اند از: نخست
غنایم، سپس
معدن و
گنج و جواهری که با غواصی در
دریا به دست می‌آید، پس از آن درآمد کسب و کار و مسایلی پیرامون مئونه و زمان تصفیه حساب خمس و آن گاه
مال حلال مخلوط به حرام و این که خمس تعلق به عین می‌گیرد.
نرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
