اخلاق محتشمی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اخلاق محتشمی»، اثر
خواجه نصیر الدین طوسی و به
زبان فارسی است. این کتاب،
در موضوعات مختلف اخلاقی است
و پند
و اندرز
و سخنان حکیمانه
و امثال
و تمثیلات فراوان
در آن به چشم می‌خورد
و جنبه عملی آن از جنبه نظریش بیشتر است
و یک دوره
اخلاق اسلامی که رنگ تشیع دارد، از آن آشکار
و هویداست.
کتاب، دارای چهل باب است. شیوه تالیف این کتاب، چنان است که نخست،
در باره هر موضوع،
آیه‌هایی از
قرآن ، سپس
احادیث نبوی ، آن گاه
کلام حکما ذکر می‌شود.
خواجه،
در این کتاب، علاوه بر
آیات و احادیث ، از رای‌ها
و گفته‌های
بوذرجمهر ، انوشیروان، روشنک دختر دارا
و مانند اینها
و از گفته‌های
سقراط ،
افلاطون ،
ارسطو ، دیوجانس، اسکندر،
فیثاغورث و... نیز بهره برده است. وی کوشیده است بدون هیچ تعصبی همه آرای برگزیده
و صحیح را
در باره اخلاق نظری از کلیه منابعی که
در عصر او
در دست رس دانشمندان بوده است، خواه قرآن کریم
و احادیث نبوی
و خواه عقاید
صوفیان و زاهدان و خواه اندیشه‌های ایرانیان باستان
و فیلسوفان هند
و یونان، گرد آورد
و به ویژه از گفته‌های اخوان الصفا
و سخنان داعیان فرقه
اسماعیلیه ، بسیار استفاده کرده است. مرحوم دانش پژوه به نقل از یادنامه خواجه نصیر، یادآوری نموده که «خواجه به جنبه انسانی، بیشتر اهمیت می‌داد
و آزاداندیش بود
و مزه آزادی فیلسوفانه را چشیده
و با همه گونه دانشمندان از اسماعیلی
و شیعی و سنی نشست
و برخاست داشت
و به آنها احترام می‌گذاشت
و چندان تعصب مذهبی روا نمی‌داشت».
با تمامی این اوصاف، وی
در کتاب، به ویژه
در باب‌های دوم
و سوم، اعتقاد خویش را به تشیع نشان داده است
و بی نظری
و عدم تعصب او
در نقل گفته‌های داعیان
و حکیمان
و فیلسوفان، دلیل بر مشرب حکیمانه
و وسعت نظر
و پیروی از روش
علمی در تالیف کتاب است.
چهل بابی که
در اخلاق محتشمی آمده، با باب نخست که
در دین
و شناسایی آفریننده است آغاز می‌شود
و با باب چهلم که
در حکایت‌ها
و نادره‌ها
و نکته‌ها
و پندها است پایان می‌یابد.
پس از پایان یافتن ابواب چهل گانه کتاب اخلاق محتشمی، سه نوشته دیگر با نام‌های زیر ذکر شده است: ۱- «ترجمه الادب الوجیز للولد الصغیر» که اصل آن از
ابن مقفع و ترجمه آن از خواجه است
و در موضوع پندها
و دستورهایی است به کودکان
و جوانان،
در باره خوی‌ها
و آیین‌های زندگی
و... ۲- «رساله
در تولی و تبری» که
در آن، خواجه طوسی مسئله
تولی و تبری را که از نشانه‌های تشیع است، به شیوه فلسفی تجزیه
و تحلیل می- کند. نکته قابل توجه اینکه نثر این رساله، با دیگر رساله‌های وی بسیار متفاوت است
و جنبه
علمی آن بر جنبه ادبی غلبه دارد، زیرا نویسنده از هر روشی که به تصنع انجامد،
در این رساله، پرهیز می‌کند
و حتی از عطف‌های تفسیری مکرر
و ناسودمند، دوری می‌جوید.
در این رساله، اسلوب نثر خواجه، چنان است که بیشتر
کلمه‌ها
و فعل‌ها را با پیشوندهای «فرا»
و «باز»
و «
در» به معنی‌های مختلف به کار می‌برد
و گاه به شیوه تازی، مفعول مطلق نوعی به کار می‌گیرد. ۳- «مقالة فی فضائل امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام » که
در آن، حدیث‌های فراوانی
در فضیلت
علی علیه‌السّلام ، گرد آمده
و یک نمونه از آن این است که طبق روایتی از
پیامبر صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم ، حضرت علی علیه‌السّلام ، با چهار تن از پیامبران نخستین (
نوح ،
ابراهیم ،
موسی و عیسی علیه‌السّلام ) برابر است.
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
