اخلاص در نماز (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند در
آیات قرآن به اخلاص در نماز فرمان داده است. در این مقاله آیات مرتبط با اخلاص در نماز معرفی می‌شوند.
اخلاص در
نماز، فرمان خدا به
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.
بگو: «نماز و تمام عبادات من، و
زندگی و
مرگ من، همه برای خداوند پروردگار جهانیان است."
۲. إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ.
لزوم اداى نماز، با اخلاص و
قصد قربت:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
" در انجام همه نمازها، (به خصوص)
نماز وسطی (
نماز ظهر) کوشا باشید! و از روی
خضوع و
اطاعت، برای خدا بپاخیزید ". جمله «قوموا للّه قانتين» ذكر عامّ پس از خاصّ -نماز- و قيد «لله» نشانه اخلاص است
۲. إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا.
" و هنگامی که به
نماز برمی خیزند، با کسالت برمی خیزند و در برابر مردم
ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند "
۳. قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.
" بگو: «نماز و تمام
عبادات من، و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند پروردگار جهانیان است."
۴. قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ.
" توجه خویش را در هر
مسجد (و به هنگام عبادت) به سوی او کنید! "
۵. إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِي.
" من الله هستم، معبودي جز من نيست، مرا
پرستش كن و نماز را براي ياد من به پادار "
۶. وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفاءَ وَ يُقِيمُوا الصَّلاةَ وَ يُؤْتُوا الزَّكاةَ وَ ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ .
"در حالي كه به آنها دستوري داده نشده بود جز اينكه خدا را پرستش كنند با كمال اخلاص، و از
شرک به
توحید باز گردند، نماز را برپا دارند، و
زکات را ادا كنند، و اين است آئين مستقيم و صحيح و پايدار." ذكر «و يقيموا الصلاة» بعد از «ليعبدوا اللّه مخلصين» از باب ذكر خاصّ پس از عامّ است و اخلاص در آن جريان دارد
۷. فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ الَّذِينَ هُمْ يُراؤُنَ.
پس واي بر نمازگزاراني كه نماز خود را به دست فراموشي مي‌سپارند آنها كه
ریا مي‌كنند.
إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا.
" و هنگامی که به
نماز برمی خیزند، با کسالت برمی خیزند و در برابر مردم
ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند "
این جمله وصف دیگری است از
اوصاف منافقین و آن این است که وقتی به نماز می‌ایستند اولا به حالت
کسالت می‌ایستند و پیدا است که هیچ اشتها و میلی به نماز ندارند و در ثانی همه در صدد آنند که به مردم بفهمانند که ما نمازخوانیم، با اینکه نماز برترین عبادتی است که خدای تعالی در آن ذکر و یادآوری می‌شود و اگر به راستی دلهایشان علقه و محبتی به پروردگارشان می‌داشت و به او
ایمان می‌داشت، در توجه به سوی خدا و در
ذکر خدا دچار کسالت و سستی نمی‌شدند و عمل خود را به قصد ریا و نشان دادن به مردم انجام نمی‌دادند و در عوض بسیار خدا را به یاد می‌آوردند، آری قلب به هر چه تعلق داشته باشد و خاطر آدمی به هرچه مشغول باشد، دائما به یاد همو خواهد بود.
اخلاص
اصحاب پیامبر در نمازهاى خويش:
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ...
" محمد فرستاده خدا است و كساني كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند، پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود مي‌بيني، آنها همواره فضل خدا و رضاي او را مي‌طلبند، نشانه آنها در صورتشان از اثر
سجده نمايان است، اين توصيف آنها در تورات است، و توصيف آنها در انجيل همانند زراعتي است كه جوانه هاي خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته، تا محكم شده، و بر پاي خود ايستاده است، و به قدري نمو و رشد كرده كه زارعان را به شگفتي وامي دارد! اين براي آن است كه كافران را به خشم آورد، خداوند كساني از آنها را كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند وعده آمرزش و اجر عظيمي داده است. "
جمله «يبتغون فضلا من اللَّه و رضوانا» اخلاص آنان را در نماز مى‌رساند.
یکی از ویژگیهای یاران پیامبر این است که از
نیت پاک و خالص برخوردارند.
می‌فرماید:" آنها همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند" (یبتغون فضلا من الله و رضوانا).
نه برای تظاهر و ریا قدم بر می‌دارند، و نه
انتظار پاداش از خلق خدا دارند، بلکه چشمشان تنها به رضا و فضل او دوخته شده، و انگیزه حرکت آنها در تمام زندگی همین است و بس. حتی تعبیر به" فضل" نشان می‌دهد که آنها به
تقصیر خود معترفند و اعمال خود را کمتر از آن می‌دانند که پاداش الهی برای آن بطلبند، بلکه با تمام تلاش و کوشش باز هم می‌گویند خداوندا! اگر فضل تو به یاری ما نیاید وای بر ما!
نماز آن چیزی است که از
فحشاء و
منکر بازمی‌دارد و نماز ستون دین است، اگر قبول شود سایر اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود سایر اعمال هم رد می‌شود.
در نیّت، اخلاص (خالص بودن آن از هدف‌های غیر خدایی) معتبر است، بنابراین هرگاه چیزی که با اخلاص منافات دارد ضمیمه
نیّت شود، عمل (نماز) باطل می‌شود، مخصوصاً
ریا که در هر حال باطل‌کننده است؛ چه در ابتدای عمل باشد یا در اثنای آن، در واجبات باشد یا در مستحبات آن، و همچنین است اگر ریا در اوصافی باشد که با عمل متحد است، مانند در مسجد یا به جماعت بودن نماز و مانند آن. و ریای بعد از عمل حرام است، اگرچه باطل کننده عمل نیست، مثل آن‌که به خاطر علاقه و میل به اغراض دنیوی، مانند مدح و ثنای مردم یا (به دست آوردن) جاه و مال، عبادتی را که انجام داده، برای مردم تعریف کند، و درباره ریاکار، از
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده که فرمود: «ریاکار در روز قیامت به چهار اسم صدا زده می‌شود: ای فاجر، ای کافر، ای حیله‌باز و ای زیانکار! اعمالت نابود و اجرت باطل گردید و امروز خلاصی نداری، اجرت را از کسی که برایش عمل انجام دادی طلب کن».
غیر از ریا، ضمیمه‌هایی که مباح یا مستحب می‌باشند، اگر تبعاً (و به طور طفیلی) مقصود باشند و محرّک و غرض اصلی، فقط همان فرمانبری از امر (خداوند متعال) به نماز باشد، اشکالی ندارد و اگر بر عکس باشد (نیّت فرمانبری از امر به نماز، تبعی و طفیلی و اهداف دیگر، مقصود اصلی باشند) بدون اشکال نماز
باطل است، و همچنین است (نماز باطل می‌شود) اگر هر یک از این دو (فرمانبری از امر به نماز و ضمیمه دیگر) جزئی از محرّک و انگیزه عمل باشند به طوری که اگر هر یک از آن دو به دیگری ضمیمه نشود، محرّک و انگیزه‌ای نباشد. و بنابر احتیاط، هر جایی که ضمیمه‌های دیگر در نیّت (اطاعت خداوند متعال) شریک شود، ولو اینکه به طور تبعی (و طفیلی) باشد - چه رسد به اینکه هر یک از آنها مستقلًاّ در تحریک به عمل، تاثیر داشته باشد - عمل باطل می‌شود.
اگر نمازگزار در ذکر یا خواندن
حمد و سوره، صدایش را بلند کند که به دیگری (چیزی را) بفهماند، چنانچه اصل انجام ذکر و قرائت به قصد
امتثال باشد، نماز باطل نمی‌شود. و همچنین است (نماز باطل نمی‌شود) اگر به هدف و منظور مباحی، نمازش را در مکان یا زمان خاصی بخواند، به طوری که اصل خواندن نماز به انگیزه فرمانبرداری
خداوند بوده و انگیزه انتخاب آن زمان یا مکان، برای غرضی مثل خنک بودن و مانند آن باشد.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۹۶، برگرفته از مقاله «اخلاص در نماز». •
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۴۱۱، برگرفته از مقاله «اخلاص در نماز». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
