احکام تلاوت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خواندن
قرآن کریم با آرامش و بزرگداشت آن را
تلاوت گویند.
تلاوت قرآن احکامی دارد که به برخی آن ها اشاره می شود:
فقیهان
امامیه و همه مذاهب
اهل سنت با استناد به آیه شریفه «لایَمَسُّهُ اِلاَّالمُطَهَّرون»
و برخی روایات، مس کتابت قرآن را بر افراد بی وضو و به طریق اولی برای
جنب حرام می دانند.
برخی فقیهان
شیعه مس حاشیه قرآن را برای فاقدان
طهارت مکروه دانسته اند.
فقیهان امامیه تنها قرائت
سوره هایی را که
سجده واجب دارند بر جنب،
حایض و
نفساء حرام دانسته
و گروهی از آنان خواندن بیش از ۷ آیه از سایر
سوره ها را
مکروه شمرده اند
، هرچند برخی مطلقاً کراهت آن را پذیرفته اند.
بیشتر فقهای اهل سنت قرائت قرآن را برای جنب، حایض و نفساء حرام می دانند؛ خواه کم باشد یا زیاد، مگر در این موارد:
أ. ذکر
بسمله پیش از آغاز کارها؛ مانند
غذا خوردن .
ب. قرائت آیه ای کوتاه برای دعا یا ثنای دیگری؛ مانند «ربّ اغفرلی ولوالدیّ»
یا «اشدّاء علی الکفار رحماء بینهم».
ج. قرائت یکی دو آیه برای ایمن ماندن از شرّ دشمنان و نظایر آن.
د. قرائت یکی دو آیه برای استدلال در جهت اثبات
حکم شرعی.
ه.
قرائت آیه «سُبحنَ الَّذی سَخَّرَ لَنا هذا وما کُنّا لَهُ مُقرِنین»
هنگام
سوار شدن بر مرکب.
افزون بر این قرائت قرآن در دستشویی و
حمام و نیز در
رکوع و
سجده با استناد به روایتی از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) مکروه دانسته شده است.
در آیات ۲۰۶
اعراف ؛ ۱۵
رعد ؛ ۴۹
نحل ؛ ۱۰۹
اسراء ؛ ۵۸
مریم ؛ ۱۸ و ۷۷
حجّ ؛ ۶۰
فرقان ؛ ۲۵
نمل ؛ ۱۵
سجده ؛ ۲۴
ص ؛ ۳۷
فصّلت ؛ ۶۲
نجم ۲۱
انشقاق و ۱۹
علق سجده وارد شده است که از دیدگاه فقیهان امامیه سجده تلاوت در
سوره های سجده، فصّلت،
نجم و علق که
سور عزائم نام گرفته اند واجب و در دیگر
سوره ها و نیز در هر آیه ای که به سجده اشاره شده
مستحب است.
مواضع سجده نزد
حنفیان ۱۴ (به جز آیه ۷۷ حجّ/۲۲) و نزد
شافعیان نیز ۱۴ (به جز آیه ۲۳ ص/۳۸) و نزد
حنبلیان ۱۳ (به جز آیه ۷۷ حجّ/۲۲ و آیه ۲۳ ص/۳۸) و نزد
مالکیان ۱۱ موضع (به جز
سوره های
نجم، انشقاق و علق) است.
حنفیان سجده تلاوت در غیر نماز را واجب موسّع می دانند که تأخیر آن کراهت دارد؛ ولی سایر مذاهب سجده تلاوت را در
نماز وغیر آن را واجب فوری می شمارند.
فقها برای وجوب سجده تلاوت احکام و شرایط دیگری نیز ذکر کرده اند.
قرائت قرآن در نماز احکامی دارد
؛ مانند اینکه قرائت
سوره های طولانی در نماز واجب اگر سبب فوت وقت گردد و نیز قرائت
سوره های عزایم در نماز واجب جایز نیست
؛ همچنین رعایت ترتیب و موالات میان حروف، کلمات و نیز آیه ها و نیز قرائت
بسمله در ابتدای
سوره ها جز
سوره توبه واجب است.
گفتنی است که تمامی مذاهب اسلامی جز شافعیان اهدای
ثواب قرائت قرآن به مردگان را صحیح می دانند که نوعی
هبه و بخشش است؛ اما شافعی با استناد به آیه «واَن لَیسَ لِلاِنسنِ اِلاّ ما سَعی»
اعتقاد دارد ثواب قرائت قرآن به مردگان نمی رسد
؛ ولی روایات زیادی که از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل بیت(علیهم السلام) گزارش شده است و نیز
اجماع مسلمانان با دیدگاه وی مخالف است
و عموم آیه مذکور جایی که عمل کننده ثواب عملش را اهدا کند شامل نمی شود.
(۱) آیات الاحکام، استرآبادی، تهران، مکتبة المعراجی.
(۲) الاحتجاج، ابومنصور الطبرسی (م. ۵۲۰ ق.)، به کوشش سید محمد باقر خرسان، دارالنعمان، ۱۳۸۶ ق.
(۳) احکام التجوید و فضائل القرآن، محمد محمود عبدالعلیم، قاهرة، شرکة الشمرلی.
(۴) احیاء علوم الدین، الغزالی (م. ۵۰۵ ق.)، بیروت، دار الکتب العربی.
(۵) ارشاد القلوب، حسن بن محمد الدیلمی (قرن ۸)، به کوشش سید هاشم، دارالاسوة، ۱۴۱۷.
(۶) بحارالانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
(۷) التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۸) تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ ق.)، قم، آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ ق.
(۹) تفسیر روح البیان، بروسوی (م. ۱۱۳۷ ق.)، بیروت، دارالفکر.
(۱۰) تفسیرالصافی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، بیروت، اعلمی،
(۱۱) التفسیر المنیر، وهبة الزحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ ق.
(۱۲) جامع احادیث الشیعه، اسماعیل معزی ملایری، قم، الصحف، ۱۴۱۳ ق.
(۱۳) جواهر الکلام، النجفی (م. ۱۲۶۶ ق.)، به کوشش قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۴) الخلاف، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ ق.
(۱۵) روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ ق.
(۱۶) شرایع الاسلام، المحقق الحلی (م. ۶۷۶ ق.)، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ ق.
(۱۷) شرح اصول کافی، محمد صالح مازندرانی (م. ۱۰۸۱ ق.)، به کوشش سید علی عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ ق.
(۱۸) غررالحکم، عبدالواحد الآمدی (م. قرن ۵)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۷ ق.
(۱۹) فتح الوهاب، زکریا بن محمد الانصاری (م. ۹۳۶ ق.)، به کوشش دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۸ ق.
(۲۰) فقه السنه، سید سابق، بیروت، دارالکتاب العربی.
(۲۱) الفقه علی المذاهب الاربعه، عبدالرحمن الجزیری (م. ۱۳۶۰ ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ ق.
(۲۲) کنزالعمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق.
(۲۳) مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
(۲۴) المجموع فی شرح المهذب، النووی (م. ۶۷۶ ق.)، دارالفکر.
(۲۵) المحجة البیضاء، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی.
(۲۶) مختلف الشیعه، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ ق.
(۲۷) مسالک الافهام الی آیات الاحکام، فاضل الجواد الکاظمی (م. ۱۰۶۵ ق.)، به کوشش شریف زاده، تهران، مرتضوی، ۱۳۶۵ ش.
(۲۸) مستدرک الوسائل، النوری (م. ۱۳۲۰ ق.)، بیروت، آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
(۲۹) مستمسک العروة الوثقی، سید محسن حکیم (م. ۱۳۹۰ ق.) قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ ق.
(۳۰) مستند الشیعه، احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ ق.)، قم، آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ ق.
(۳۱) المعتبر، المحقق الحلی (م. ۶۷۶ ق.)، مؤسسه سیدالشهداء، ۱۳۶۳ ش.
(۳۲) تفسیر من وحی القرآن، سید محمد حسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، ۱۴۱۹ ق.
(۳۳)نهایة الاحکام، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ ق.)، به کوشش رجائی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۰ ق.
برگرفته از مقاله تلاوت، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۸، ص۶۱۴.
