احمد بن طولون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن طولون (متوفای ۲۷۰ق)،
عرب ترک نژاد و از کارگزاران خلفای عباسی در
قرن سوم قمری بود. وی امارت
مصر و
شام را بدست آورد. دامنه حکومت ابن طولون از طرسوس تا رود فرات گسترش یافت و بدین‌ترتیب، مصر، شام، جزیره و سرحدات را زیر سلطه خود درآورد، و
معتمد عباسی نیز حاکمیت او را تنفیذ کرد و به رسمیت شناخت.
احمد بن طولون مردی بلندنظر، بلندهمت، نیرومند و دلاور بود. وی سیاستمداری کارآزموده، سرداری کاردان و آشنا با روش‌های جنگ و بسیج و آرایش سپاهیان بود. افزون بر آن، در امور اداری نیز کارآمد و دوراندیش بود. در روزگار او، امنیت همه‌جا را فراگرفت و مردم نعمت آسایش داشتند.
ابوالعباس، احمد بن طولون، عرب ترک نژاد بود. پدرش طولون، غلام
نوح بن اسد سامانی امیر
بخارا بود که او را همراه بندگانی دیگر، در سال ۲۰۰ق به
مامون عباسی بخشید. مامون او را رئیس محافظان خاصّ خود کرد. احمد در
بغداد زاده شد، و پدرش در
تربیت و
تعلیم او بسیار اهتمام ورزید. احمد به آموختن ادب و
فقه طبق
مذهب حنفی پرداخت. پدرش در زمان خلافت
متوکل در سال ۲۴۰ق درگذشت، از این‌رو خلیفه او را فراخواند و ریاست امور مرزها را بدو سپرد.
در سال
۲۵۴ق،
معتز عباسی،
بایکباک سردار ترک را به امارت مصر گماشت، و او که با مادر احمد بن طولون، پس از مرگ پدر احمد، ازدواج کرده بود، ناپسری‌اش را به نیابت از خود به مصر فرستاد. در سال ۲۵۶ق بایکباک در آشوبی که به برکناری
مهتدی عباسی و کشتن او انجامید، کشته شد و
بارجوخ سردار ترک به‌جای او امیر مصر شد. او نیز احمد بن طولون را که دامادش بود، به‌جای خود در مصر نهاد. هنگامی که بارجوخ درگذشت، معتمد عباسی، امارت ابن طولون را بر مصر تنفیذ کرد.
ابن طولون پس از مرگ
اماجور ترک امیر شام برآن‌جا مسلط شده، در طرسوس با بیزانسی‌ها جنگید و اسیران مسلمان را از آنان بازپس گرفت. نفوذ ابن طولون و دامنه قدرت او، از طرسوس تا رود فرات گسترش یافت و بدین‌ترتیب، مصر، شام، جزیره و سرحدات را زیر سلطه خود درآورد، و معتمد عباسی نیز حاکمیت او را تنفیذ کرد و به رسمیت شناخت.
او دچار مشکلات گوناگونی شد و بر آن‌ها پیروز شد که می‌توان به درگیری او با
الموفق عباسی، برادر معتمد (که خواستار عزل او از مصر بود) و قیام پسرش
عباس برضد او در زمانی که ابن طولون در شام به‌سر می‌برد، و قیام
ابن صوفی اشاره کرد.
در سال
۲۷۰ق نیز
یازمان، عامل او در طرسوس بر ضدش قیام کرد. ابن طولون بدان سو رفت تا شورش را ریشه کن کند، اما اجل به او مهلت نداد و در پنجاه سالگی از دنیا رفت. ابن طولون شانزده سال و اندی حکومت کرد.
ابن طولون مردی بلندنظر، بلندهمت، نیرومند و دلاور بود. دامنه حکومتش از
عراق تا «
برقه» و از «نوبه» تا آسیای صغیر گسترش یافت. وی سیاستمداری کارآزموده، سرداری کاردان و آشنا با روش‌های جنگ و بسیج و آرایش سپاهیان بود. افزون بر آن، در امور اداری نیز کارآمد و دوراندیش بود. در روزگار او، امنیت همه‌جا را فراگرفت و مردم نعمت آسایش داشتند. مسجدی در
قاهره بنا نهاد که بدو منسوب است. همچنین قلعه بلند عکّا را ساخت.
خمّارویه بزرگ‌ترین فرزند از ۳۳ فرزندِ احمد بن طولون به‌جای او امیر مصر شد.
• عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۱۰۷.
