احمد بن ابی‌احمد طبری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ قاص،
ابوالعباس احمد بن ابی احمد
طبری (د ۳۳۵ق/ ۹۴۶م)، فقیه
شافعی ،
قاضی و
واعظ اهل
طبرستان است.
شهرت وی با اختلاف ذکر شده است: بیشتر مآخذ، «ابن القاص»
برخی نیز «القاص»
آورده‌اند.
شهرت ابن قاص به جهت اشتغال پدرش به وعظ و داستان سرایی است.
این شهرت در برخی از منابع
به صورت «ابن القاضی» آمده است که
تحریف به نظر می‌رسد.
ابن قاص برای
تحصیل به
بغداد رفت.
فقه را از
ابوالعباس ابن سریج ، فقیه بزرگ
شافعی ، فرا گرفت
و از کسانی چون
ابوخلیفه جمحی و
محمد بن عثمان بن ابی شیبه اخذ
حدیث کرد.
پس از آن به
طبرستان بازگشت و به تدریس و وعظ پرداخت و در آن‌جا پیشوای شافعیان گردید و عدّه کثیری از او
فقه شافعی آموختند که از جمله آنان
ابوعلی طبری معروف به
زجاجی قابل ذکر است.
وی در فقه صاحب نظر بود و آراء او در کتب مهم
فقه
شافعی مورد توجه قرار گرفته است.
برخی از آراءِ غریب او را
عبادی
و
سبکی
ذکر کرده‌اند، وی به عدم وقوع
مجاز در
قرآن اعتقاد دارد و در این باب با
ظاهریان هم رأی است.
ابن قاص در
جنگ مسلمانان با رومیان مشارکت فعالی داشت،
سپس به
طرسوس (در جنوب
ترکیه کنونی) رفت و در آن‌جا رحل اقامت افکند و به وعظ پرداخت و در همان‌جا درگذشت.
گفته شده است که مدتی مقام
قضا آن‌جا را نیز بر عهده گرفت.
از آثار او که بیشتر رساله‌هایی مختصر، ولی پرمحتواست، تنها رساله
دلائل القبلة در ۱۹۱۳م توسط لویس شیخو در مجله المشرق (شم ۱۷) چاپ شده است.
از آثار خطی او نسخه‌ای از ادب القاضی در
کتابخانه فیض‌الله افندی موجود است.
این کتاب را باید یکی از اولین آثار شافعیان در آیین قضا و صفات قاضی دانست.
اثر دیگر وی
التلخیص فی الفروع ، متن مختصری است در
فقه که از مشهورترین کتابهای اوست و عده زیادی از دانشمندان شافعی آن را شرح کرده‌اند که
ابوعبدالله ختن ،
قفّال و
ابوعلی سنجی از آن جمله‌اند.
نسخه‌ای از آن در کتابخانه ایاصوفیه هست.
اثر دیگری نیز با عنوان
فوائد حدیث ابی عمیر در دارالکتب قاهره
موجود است.
از آثار یافت نشده وی این کتابها را می‌توان نام برد:
المفتاح در
فقه
شافعی که بارها شرح شده است،
ادب الجدل ،
شرح مختصر المزنی و المواقیت .
(۱) ابن تغری بردی، النجوم.
(۲) ابن خلکان، وفیات.
(۳) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
(۴) ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم.
(۵) حاجی خلیفه، کشف.
(۶) محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۷) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۸) عبدالکریم سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۹) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م.
(۱۰) محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیة، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
(۱۱) یوسف مزی، ، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
(۱۲) یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قاص»، ج۴، ص۱۶۲۱.
