احمد بن یوسف بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن یوسف مصری (پیش از
۲۶۵_
۳۴۰ق) معروف به
ابن دایه، ریاضیدان، منجم، مهندس، مورخ، ادیب، پزشک، شاعر و کاتب
قرن سوم و چهارم هجری قمری بود. وی در
مصر جذب دربار و در جایگاه کاتب در یکی از دیوان‌های
طولونیان اشتغال یافت.
ابوجعفر احمد بن یوسف بن ابراهیم بغدادی مصری مشهور به ابن دایه، دلیل شهرت احمد و پدرش به ابن دایه در معرفی پدرش آمده است.
یوسف بن دایه در سال
۲۲۵ هجری و یک سال پس از درگذشت ابراهیم بن مهدی،
بغداد را ترک کرد و در مصر مقیم شد و در دربار طولونیان اشتغال یافت و در حدود سال
۲۶۵ هجری از دنیا رفت.
از عبارت‌های برخی منابع که گفته‌اند ابوجعفر در مصر به شهرت رسید،
بر می‌آید که احمد پیش از آمدن یوسف به مصر زاده شده و دوران رشد و کمال او در مصر بوده است.
اما با توجه به تاریخ درگذشت احمد در سال ۳۴۰ هجری،
به دست می‌آید که او مدتی پیش از درگذشت پدرش به دنیا آمده و بیش از هفتاد سال عمر کرده است.
پس به یقین ولادت او در بغداد نبوده است که اگر چنین باشد، عمر او را باید بیش از ۱۱۵ سال بدانیم که درست نیست و هیچ کس او را دارای عمر دراز ندانسته است.
احمد ابن دایه ریاضیدان، مهندس، ستاره شناسی،
تاریخ نگار، پزشک، ادیب و شاعری زبان آور و کاتبی زیرک بود.
احمد ابتدا نزد پدرش و پس از آن در مصر به تحصیل
علم و ادب پرداخت و در
ریاضیات تا آنجا پیش رفت که او را یکی از بزرگ‌ترین ریاضی دانان اسلامی سده چهارم هجری و هم تراز
ثابت بن قره،
ابوالوفاء،
ابن عراق و
خجندی به شمار آورده‌اند.
محمد بن احمد بن خصیب از استادان و
ابوبکر محمد بن احمد بن خروف شاگرد وی بوده‌اند.
گستره دانش و نام آوری علمی احمد ابن دایه، او را جذب دربار کرد و گویا در جایگاه کاتب در یکی از دیوان‌های طولونیان مشغول شد.
به احتمال فراوان از همین رو با
ابوالحسن علی بن احمد مادرائی کاتب طولونیان ارتباط داشته و ماجرایی از انتظار خود و گروهی دیگر در جلوی خانه مادرائی را گزارش کرده است.
در دانش ستاره شناسی نیز آوازه‌ای یافته و از منجمان آل طولون بوده است.
برخی از دانشمندان شیعه، ابوجعفر را
شیعه و از دوستداران و ستایشگران
اهل بیت (علیهم‌السّلام) معرفی کرده‌اند
و برخی تشیع او و برادرش قاسم را قرینه‌ای بر شیعه بودن پدرشان یوسف ابن دایه دانسته‌اند.
تاریخ درگذشت احمد ابن دایه را در سال ۳۴۰ هجری
و برخی متاخران در سال
۳۳۴ هجری
در
قاهره نوشته‌اند.
ابن دایه آثار و تالیفات بسیاری دارد که عبارت‌اند از:
• تفسیر کتاب الثمره،
الثمره نوشته بطلمیوس بوده و تفسیر ابن دایه بر آن را ابن طاووس داشته و آن را اثری نجومی شمرده است.
• اخبارالمنجمین؛
• اخبار ابراهیم بن المهدی؛ • حسن العقبی در باب تاریخ و رجال؛ • اخبار الاطباء؛ • سیرة احمد بن طولون؛ • سیرة ابی الجیش خمارویه؛ • سیرة هارون بن ابی الجیش؛ • اخبار غلمان بنی طولون؛ • المکافاة؛ • مختصر المنطق؛ • الطبیخ؛
• رسالة فی النسبة و التناسب؛ • رسالة فی القسی المتشابه؛ • رسالة لابی سلیمان فی الطبایع المرکبه؛ • رسالة فی الاسطرلاب؛
• السیاسة لافلاطون.
او اشعاری نیز دارد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد مصری»، ج۲، ص۱۲۲.
