احمد بن یحیی شیبانی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن یحیی شیبانی (
۲۰۰-
۲۹۱ق)، از عالمان
علم لغت،
نحو،
شعر و از بزرگان عصر خویش در قرن سوم هجری قمری بود.
ابوالعباس احمد بن یحیی بن زید بن سیار بغدادی شیبانی، مشهور به ثعلب، در سال ۲۰۰ق به دنیا آمد و دوران زندگی او معاصر با حکومت یازده خلیفه عباسی از
مامون (خلافت
۱۹۸-
۲۱۸ق) تا
مکتفی (خلافت
۲۸۹-
۲۹۵ق) بود.
شیبانی امام کوفیین در نحو و لغت بود و با
احمد بن حنبل ملاقات داشت.
ثعلب در لغت، نحو و شعر از بزرگان عصر خویش بود و از اساتیدی چون
ابن اعرابی و
محمد بن سلاّم جمحی کسب علم نمود و افرادی مانند
اخفش صغیر،
نفطویه و
ابوعمر زاهد از علم وی بهره بردند.
ابوالعباس در هجده سالگی صاحب‌نظر و در ۲۵ سالگی تمام مسائل
فرّاء را آموخت.
ابن خلّکان می‌گوید که وی فردی مورد اعتماد و در گفتار راستگو و به یادگیری مشهور و در
لغت عرب و روایت شعر قدیم معروف بود.
سرانجام ثعلب در سال ۲۹۱ق درگذشت و در کنار منزل خود نزدیک باب الشام
بغداد دفن شد.
کتاب‌های زیر آثار شیبانی است:
• مصون فی النحو؛ • اختلاف النحویین؛ • معانی القرآن؛ • الموفقی؛ • مختصر فی النحو؛ • القرائات؛ • معانی الشعر؛ • التصغیر؛ • ما ینصرف و ما لا ینصرف؛ • الامثال ما یجری و ما لا یجری؛ • الشواذ؛ • الایمان و الدواهی؛ • الوقف و الابتداء؛ • الهجاء؛ • استخراج الالفاظ من الاخبار؛ • الاوسط؛ • غرائب القرائات؛ • المسائل؛ • حد النحو؛ • تفسیر کلام ابنة الخس و الفصیح (این کتاب به چاپ رسیده است).
ثعلب همچنین در گردآوری و شرح اشعار بزرگانی چون
اعشی،
طفیل و
طرماح تلاش‌هایی نموده است.
از آثار مطبوع او در این زمینه • شرح دیوان زهیر؛ • شرح دیوان الاعشی؛ • قواعد الشعر و المجالس (مجالس ثعلب) است.
کتاب اخیر که در دو جلد به چاپ رسیده به گفته
الندیم، حاوی قطعه‌هایی از نحو، لغت، اخبار، معانی قرآن و شعر است که ابوالعباس بر شاگردان خود املا نموده بود.
زرکلی از اثر دیگر او به نام ما تلحن فیه العامه یاد کرده است.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد شیبانی»، ج۱، ص۱۴۱.
