• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد بن علویه اصفهانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: احمد بن علویه.
مقالات مرتبط: احمد بن علویه اصفهانی (مقاله‌دوم).

اَحْمَدِ بْنِ عَلَویّه، ابوجعفر اصفهانی کَرّانی (۲۱۲-۳۱۰ق/ ۸۲۷-۹۲۲م)، معروف به «ابن اسود»، کاتب، شاعر و محدث شیعی می‌باشد. وی نخست به مکتب‌داری و آموزش کودکان اشتغال داشت و پس از مدتی معلمی را رها کرد و در زمرۀ ندیمان دو تن از فرمانروایان مقتدر اصفهان درآمد و کاتب و شاعر آنان گردید. شهرت وی در حدیث، به سبب روایت آثار ابراهیم بن محمد ثقفی است و ابن داوود حلی از رجالیان متأخر نام او را در شمار ممدوحان آورده است، اما به صراحت از سوی رجال‌شناسان توثیق نشده است. اثر منظوم بر جای مانده از وی «نونیه» اوست که دربارۀ غدیرخم سروده شده و به «الالفیه» و «المحبره» شهرت یافته است.


علامه حلی بر ضبط نام «عَلَویّه» تصریح کرده است.
[۱] علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، ص۱۰۴.    
نسبت کرانی که در پاره‌ای از مآخذ به وی داده شده است،
[۲] صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۶۶.    
[۳] سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۳۳۶.    
به کران، یکی از محلات قدیم اصفهان باز می‌گردد،
[۴] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۱، ص۶۳.    
[۵] خوانساری، محمد، روضات الجنات، ج۱، ص۲۱۱.    
اما این نسبت در نسخۀ حاضر از معجم‌ الادباء
[۶] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
که خود مأخذ اساسی برای منابع بعدی بوده، به صورت «کرمانی» ضبط شده است. طوسی از معروف بودن او به «ابن اسود» سخن گفته
[۷] شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۷.    
[۸] شیخ طوسی، محمد، الفهرست، ص۶.    
و نجاشی
[۹] نجاشی، احمد، رجال، ص۱۸.    
آن را به صورت «ابوالاسود» ضبط کرده است.

یاقوت
[۱۰] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
به نقل از حمزۀ اصفهانی آورده است که احمد بن علویه در علم لغت چیره‌دست بوده، و با ابوعلی حسن بن عبدالله لُغْذَه یا لُکدۀ (د ۲۱۰ق/ ۸۲۵م) نحوی و لغوی ساکن بغداد همنشینی داشته است.
دیدار وی با لغذه، محل تردید است، زیرا از سال مرگ لغذه چنین برمی‌آید که هرگز با یکدیگر نمی‌توانسته‌اند دیداری داشته باشند.

وی نخست به مکتب‌داری و آموزش کودکان اشتغال داشت و پس از مدتی معلمی را رها کرد و در زمرۀ ندیمان دلف بن ابی دلف عجلی (د ۲۶۵ق/ ۸۷۸م) و احمدبن عبدالعزیز عجلی (د ۲۸۰ق) دو تن از فرمانروایان مقتدر اصفهان درآمد و کاتب و شاعر آنان گردید و دانش و ادب خود را وقف خدمت آنان کرد؛
[۱۱] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
چنانکه وقتی موفق عباسی، نماینده‌ای از بغداد سوی احمد بن عبدالعزیز عجلی گسیل داشت و آمرانه از او خواست تا بخشی از سپاه خویش را به سوی او روانه کند و در اختیار او گذارد، احمد بن علویه طی ابیاتی هجوآمیز به نامه و پیام او پاسخ داد.
[۱۲] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۹.    
[۱۳] ثعالبی، عبدالملک، یتیمة الدهر، ج۳، ص۳۴۹.    


شهرت وی در حدیث، به سبب روایت آثار ابراهیم بن محمد ثقفی (د ۲۸۳ق) است. هرچند روایات او در مواضعی از کتابهای معتبر شیعه، ازجمله در کتب اربعه وارد شده، و ابن داوود حلی از رجالیان متأخر نام او را در شمار ممدوحان آورده است،
[۱۴] ابن داوود حلی، حسن، الرجال، ص۴۱.    
اما به صراحت از سوی رجال‌شناسان توثیق نشده است.
[۱۵] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۲۲-۳۲۳.    
کسانی چون محمد بن حسن بن ولید،
[۱۶] شیخ طوسی، محمد، الفهرست، ص۶.    
سعد بن عبدالله اشعری،
[۱۷] شیخ مفید، محمد، الامالی، ص۱۵۴.    
حسین بن محمد بن عامر،
[۱۸] ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، ص۲۰۴.    
[۱۹] شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۷-۴۴۸.    
[۲۰] شیخ کلینی، محمد، الکافی، ج۷، ص۴۲۸.    
عبدالله بن حسین مؤدب،
[۲۱] شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۸۴.    
[۲۲] ابن بابویه، محمد، «مشیخة الفقیه»، ص۱۲۶.
ابوجعفر احمد بن یعقوب اصفهانی
[۲۳] شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۸۶-۸۷.    
و محمد بن احمد بن یعقوب اصفهانی
[۲۴] شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۸۶-۸۷.    
و محمد بن احمد بن محمد بن بشر بن بَطال
[۲۵] نجاشی، احمد، رجال، ص۸۸.    
از او نقل حدیث کرده‌اند.

احمد بن علویه دعاهایی به سبک ادعیۀ مأثور انشا می‌کرده که یاقوت بر ۸ مورد از آنها آگاهی یافته است.
[۲۶] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
نجاشی
[۲۷] نجاشی، احمد، رجال، ص۸۸.    
از یک اثر او با عنوان الاعتقاد فی الادعیه یاد کرده، و طوسی
[۲۸] شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۸.    
از دعاء الاعتقاد تصنیف وی سخن گفته است. محمدتقی مجلسی، دعاء الاعتقاد وی را احتمالاً با دعاء عدیله یکی دانسته
[۲۹] علامه مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج۱۴، ص۳۷.    
[۳۰] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱، ص۹۳.
و امین
[۳۱] امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۲۲.    
نیز کتاب الاعتقاد یاد شده در زمرۀ مآخذ کفعمی در البلد الامین را همان دعاء الاعتقاد احمد بن علویه پنداشته است.
[۳۲] آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲، ص۲۲۴.    


اثر منظوم بر جای مانده از وی «نونیۀ» اوست که دربارۀ غدیرخم سروده شده است. این قصیده به «الالفیه» و «المحبره» شهرت یافته
[۳۳] ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۲.    
و شمار ابیات آن، حدود ۸۳۰ بیت بوده است
[۳۴] علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، ص۱۰۴.    
[۳۵] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
که در جای جای کتاب مناقب ابن شهر آشوب افزون بر ۲۰۰ بیتِ این قصیده آمده است
[۳۶] ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۲۲۵.    
[۳۷] ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۳۱۴.    

[۳۸] علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۳، ص۳۴۸.    
و امین موارد پراکنده در مناقب ابن شهر آشوب را در اعیان الشیعه گرد هم آورده است.
[۳۹] امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۲۳-۲۶.    

یاقوت ضمن شرح حال او، ابیات دیگری نیز از وی نقل کرده است: ۶ بیت برگزیده از قصیده‌ای در مدح احمد بن عبدالعزیز عجلی، ۳ بیت در هجو نای‌زنی حمدان نام، ۲ بیت دربارۀ غنا، ۴ بیت در موعظه، ۲ بیت در رنج پیری و ۳ بیت در هجو موفق عباسی.
[۴۰] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۹.    
[۴۱] نویری، احمد، نهایة الارب، ج۱۰، ص۱۲۲-۱۲۳.    
ابن ندیم نیز از مجموعه‌ای از سروده‌های احمد بن علویه، در ۵۰ برگ که گویا دیوان او بوده، یاد کرده است.
[۴۲] ابن‌ ندیم، ابوالفرج، الفهرست، ص۲۰۳.    
[۴۳] .p۶۳۴ ،GAS، II،
همچنین یاقوت
[۴۴] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
اثری با عنوان رسالة فی الشیب و الخضاب به وی نسبت داده است.

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) ابن بابویه، محمد، «مشیخة الفقیه»، همراه ج۴ فقیه من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
(۲) ابن داوود حلی، حسن، الرجال، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۳) ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
(۴) ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، قم، المطیعة العلمیه.
(۵) ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، نجف، ۱۳۵۶ق.
(۶) ابن‌ ندیم، ابوالفرج، الفهرست.
(۷) امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق.
(۸) علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۹) ثعالبی، عبدالملک، یتیمةالدهر، بیروت، دارالکتب العلمیه.
(۱۰) خوانساری، محمد، روضات الجنات، قم، ۱۳۹۰ق.
(۱۱) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۱۲) سیوطی، بغیةالوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
(۱۳) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
(۱۴) شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
(۱۵) شیخ طوسی، محمد، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
(۱۶) شیخ طوسی، محمد، الفهرست، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۱۷) علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، به کوشش محمد حسون، قم، ۱۴۱۱ق.
(۱۸) شیخ کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۱۹) مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق.
(۲۰) علامه مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، قم، ۱۳۹۹ق.
(۲۱) شیخ مفید، محمد، الامالی، به کوشش استاد ولی و غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
(۲۲) نجاشی، احمد، رجال، به کوشش موسى شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
(۲۳) نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، ۱۳۸۲ق.
(۲۴) نویری، احمد، نهایةالارب، قاهره، المؤسسة المصریة العامه.
(۲۵) الحموی، یاقوت، معجم الادبا.
(۲۶) .GAS

۱. ↑ علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، ص۱۰۴.    
۲. ↑ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۶۶.    
۳. ↑ سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۳۳۶.    
۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱۱، ص۶۳.    
۵. ↑ خوانساری، محمد، روضات الجنات، ج۱، ص۲۱۱.    
۶. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
۷. ↑ شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۷.    
۸. ↑ شیخ طوسی، محمد، الفهرست، ص۶.    
۹. ↑ نجاشی، احمد، رجال، ص۱۸.    
۱۰. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
۱۲. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۹.    
۱۳. ↑ ثعالبی، عبدالملک، یتیمة الدهر، ج۳، ص۳۴۹.    
۱۴. ↑ ابن داوود حلی، حسن، الرجال، ص۴۱.    
۱۵. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۲۲-۳۲۳.    
۱۶. ↑ شیخ طوسی، محمد، الفهرست، ص۶.    
۱۷. ↑ شیخ مفید، محمد، الامالی، ص۱۵۴.    
۱۸. ↑ ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، ص۲۰۴.    
۱۹. ↑ شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۷-۴۴۸.    
۲۰. ↑ شیخ کلینی، محمد، الکافی، ج۷، ص۴۲۸.    
۲۱. ↑ شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۸۴.    
۲۲. ↑ ابن بابویه، محمد، «مشیخة الفقیه»، ص۱۲۶.
۲۳. ↑ شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۸۶-۸۷.    
۲۴. ↑ شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۸۶-۸۷.    
۲۵. ↑ نجاشی، احمد، رجال، ص۸۸.    
۲۶. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
۲۷. ↑ نجاشی، احمد، رجال، ص۸۸.    
۲۸. ↑ شیخ طوسی، محمد، رجال، ص۴۴۸.    
۲۹. ↑ علامه مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج۱۴، ص۳۷.    
۳۰. ↑ نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱، ص۹۳.
۳۱. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۲۲.    
۳۲. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن، الذریعة، ج۲، ص۲۲۴.    
۳۳. ↑ ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۲.    
۳۴. ↑ علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، ص۱۰۴.    
۳۵. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    
۳۶. ↑ ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۲۲۵.    
۳۷. ↑ ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۳۱۴.    
۳۸. ↑ علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۳، ص۳۴۸.    
۳۹. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۲۳-۲۶.    
۴۰. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۹.    
۴۱. ↑ نویری، احمد، نهایة الارب، ج۱۰، ص۱۲۲-۱۲۳.    
۴۲. ↑ ابن‌ ندیم، ابوالفرج، الفهرست، ص۲۰۳.    
۴۳. ↑ .p۶۳۴ ،GAS، II،
۴۴. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۱، ص۴۰۷.    


ایران‌ناز کاشیان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن علویه».    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران اصفهان قرن 3 (قمری) | کاتبان اصفهان قرن 3 (قمری) | محدثان شیعه اصفهان قرن 3 (قمری)
جعبه ابزار