• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد بن عبیداللّه ثقفی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: احمد بن عبیداللّه ثقفی (مقاله‌دوم).
دیگر کاربردها: ابن عمار (ابهام‌زدایی).


اِبْن عَمّار، ابوالعباس احمد بن عبیدالله بن محمد بن عمار ثقفی (د پس از ۳۱۰ق/۹۲۲م)، کاتب، محدّث، مؤلف شیعی بغدادی می‌باشد.


برخی به جای ابن عمّار، ابن عماد نوشته اند
[۱] آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۳.
[۲] آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۸.
[۳] آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۹.
[۴] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱م.
که نادرست است.

وی از بزرگان شیعه بود و بعضی او را از قدریه دانسته اند.
[۵] ذهبی محمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۶] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۱، ص۲۱۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق.
ابن رومی
[۷] ابن رومی علی، دیوان، ج۳، ص۹۱۳-۹۱۴، به کوشش حسین نصار، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
نیز در شعر خود به قَدَری بودن وی اشاره کرده است.

از ابن عمار در چند مأخذ با عنوان «حمار العُزیر» یاد شده است
[۸] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۹] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۲، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
که بی گمان این لقب را اهل سنت آن زمان به طعن و استهزاء به او داده بوده اند.
ابن رومی که در اشعار خود به ابن عمار اشاراتی دارد، او را، به سبب این‌که اهل جدال بوده، با عُزیر مقایسه کرده است.
[۱۰] ابن رومی علی، دیوان، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۸، به کوشش حسین نصار، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.


۳.۱ - وجه تسمیه

یاقوت حموی
[۱۱] یاقوت حموی، معجم الادبا.
گوید:
ابن رومی ابن عمار را «عزیر» خواند. ابن عمار گفت: به چه سبب مرا چنین نامیدی؟ گفت: عزیر با خدای خود مجادله کرد که چرا خون ۷۰ هزار تن اسرائیلی به دست بختنصر ریخته شد. خداوند به او وحی کرد که اگر مجادله را رها نکنی، نام تو را از دیوان نبوت محو می‌کنم.
[۱۲] ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص «ذیل وقایع سنه ۳۱۴ق»، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۹۲۲.


ابن عمّار از وابستگان قاسم بن عبیدالله وزیر عباسی و نیز فرزند او بود و با ابن جراح محمد بن داوود مصاحبت داشت و او را با وی مباحثات و اخباری است
[۱۳] ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
.
ابن رومی به سبب دوستی با ابن عمار که در فقر می‌زیست و پرخاشگر بود، اشعاری می‌سرود و آن‌ها را به وی نسبت می‌داد تا دل مصاحبان او را به دست آورد، چنانکه ابن عمار به پایمردی همو، به ملازمت ابن جراح درآمد و او برای ابن عمار مقرّری تعیین کرد.
با این همه وی با شاعر بغداد درآویخت و او را به باد انتقاد گرفت و هجو و عیب جویی کرد، و شگفت آن‌که چون ابن رومی درگذشت، کتابی در تفضیل او با گزیده ای از اشعارش نوشت که آن را بر مردم املا می‌کرد.
[۱۴] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۲-۱۷۳، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۱۵] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۷-۲۴۰.


ابن عمار از ابن جراح روایت حدیث می‌کرد
[۱۶] ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
و نیز از پدرش عبیدالله، عثمان بن ابی شیبه، سلیمان بن ابی شیخ، عمر بن شبّه، اسحاق بن ابی اسرائیل، محمد بن قاسم معروف به مانی موسوس و دیگران روایت کرده است.

احمد بن جعفر بن سلم قاضی ابوبکر ابن جعابی، ابن زنجی کاتب، ابوعمر ابن حیویه، ابوالفرج اصفهانی و دیگران از او روایت نموده اند.
[۱۷] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۶، ص۱۵۷، بولاق، ۱۳۲۳ق.
[۱۸] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۷، ص۱۵۷، بولاق، ۱۳۲۳ق.
[۱۹] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۳، ص۱۶۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۲۰] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۲-۲۵۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۲۱] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۲۲] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۳.
[۲۳] ابن نجار محمد، ذیل تاریخ بغداد، به کوشش قیصر فرح، بیروت، دارالکتب العلمیة.

ابن اثیر هم از ابن عمار اخباری نقل کرده است. از جمله در یک مورد به روایت از او از گرایش سخت مأمون به علویان و نیکی هایش به آنان سخن گفته است.
[۲۴] ابن اثیر، الکامل، ج۶، ص۴۳۸.


ابن عمار شعر نیز می‌سرود و یاقوت
[۲۵] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۱.
و ابن شاکر کتبی
[۲۶] ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۹۲۲.
قطعه شعری از او به نقل از معجم الشعراء مرزبانی نقل کرده اند، ولی به گفته فراج
[۲۷] فراج عبدالستار احمد، تکمله بر معجم الشعراء مرزبانی، ج۱، ص۵۱۶، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
این قطعه در نسخه خطی ناقصی از معجم که در اختیار او بوده، نیامده است.

ابن عمار آثار متعددی داشته است، اما با بررسی فهرست های موجود معلوم گردید که از هیچ‌کدام از آن‌ها نسخه ای در دست نیست.
عناوین آثار او چنین است :
کتاب المبیّضة، که درباره مقاتل طالبییّن (آل ابی طالب) است، الأنواء، مثالب ابی نواس، اخبار سلیمان ابن ابی شیخ، الزیادات فی اخبار الوزراء ابن جراح، اخبار حُجر بن عدی، اخبار ابی نواس، اخبار ابن الرومی و الاختیار من شعره، المناقضات، اخبار ابی العتاهیة رسالة فی بنی امیة، رسالة فی تفضیل بنی هاشم و اولیائهم و ذم بنی امیة و اتباعهم، رسالة فی امر ابن المحرز المحدث، رسالة فی مثالب معاویة و اخبار عبدالله بن معاویة بن جعفر
[۲۸] ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
[۲۹] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۴۸، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱م.
[۳۰] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۰.

ظاهراً مطالبی از کتاب اخیر در الاغانی آمده است.
[۳۱] سزگین فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ص۵۶، ترجمه محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۷۳-۷۶، بولاق، ۱۳۲۳ق.


سال وفات ابن عمار در منابع به اختلاف یاد شده است: یاقوت حموی در یک جا،
[۳۳] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۱ به نقل از مرزبانی.
۳۱۰ق و در جای دیگر،
[۳۴] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۳.
۳۱۴ق
[۳۵] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
و ابن ندیم
[۳۶] ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
، ۳۱۹ق ضبط کرده اند.

(۱) آقابزرگ، الذریعة.
(۲) ابن اثیر، الکامل.
(۳) ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق.
(۴) ابن رومی علی، دیوان، به کوشش حسین نصار، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۵) ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۹۲۲.
(۶) ابن نجار محمد، ذیل تاریخ بغداد، به کوشش قیصر فرح، بیروت، دارالکتب العلمیة.
(۷) ابن ندیم، الفهرست.
(۸) ابن ندیم، الفهرست، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱م.
(۹) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۳۲۳ق.
(۱۰) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۱۱) ذهبی محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
(۱۲) سزگین فؤاد، تاریخ التراث العربی، ترجمه محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۳) صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
(۱۴) فراج عبدالستار احمد، تکمله بر معجم الشعراء مرزبانی، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
(۱۵) یاقوت حموی، معجم الادبا.

۱. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۳.
۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۸.
۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۱۹.
۴. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱م.
۵. ↑ ذهبی محمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
۶. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۱، ص۲۱۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق.
۷. ↑ ابن رومی علی، دیوان، ج۳، ص۹۱۳-۹۱۴، به کوشش حسین نصار، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۸. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۹. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۲، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
۱۰. ↑ ابن رومی علی، دیوان، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۸، به کوشش حسین نصار، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۱۱. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا.
۱۲. ↑ ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص «ذیل وقایع سنه ۳۱۴ق»، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۹۲۲.
۱۳. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
۱۴. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۲-۱۷۳، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
۱۵. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۷-۲۴۰.
۱۶. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
۱۷. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۶، ص۱۵۷، بولاق، ۱۳۲۳ق.
۱۸. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۷، ص۱۵۷، بولاق، ۱۳۲۳ق.
۱۹. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۳، ص۱۶۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۲۰. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۲-۲۵۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۲۱. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
۲۲. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۳.
۲۳. ↑ ابن نجار محمد، ذیل تاریخ بغداد، به کوشش قیصر فرح، بیروت، دارالکتب العلمیة.
۲۴. ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۶، ص۴۳۸.
۲۵. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۱.
۲۶. ↑ ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث، شم ۲۹۲۲.
۲۷. ↑ فراج عبدالستار احمد، تکمله بر معجم الشعراء مرزبانی، ج۱، ص۵۱۶، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
۲۸. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.
۲۹. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۴۸، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱م.
۳۰. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۰.
۳۱. ↑ سزگین فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ص۵۶، ترجمه محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۷۳-۷۶، بولاق، ۱۳۲۳ق.
۳۳. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۴۱ به نقل از مرزبانی.
۳۴. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۳، ص۲۳۳.
۳۵. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۳۶. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالعباس ابن‌عمار»، ج۴، ص۱۵۴۵.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن چهارم | محدثین شیعه
جعبه ابزار