اجماع تقدیری (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اجماع تقدیری به
اجماع بر امری بر فرض تحقق امری دیگر گفته می شود.
اجماع تقدیری، مقابل
اجماع فعلی (یا تحقیقی) در کلمات
اصولیان متأخر به کار رفته است. از موارد کاربرد آن جایی است که
مسئله‌ای در کلمات
قدما یا
فقهاء عصری مطرح نشده باشد، لیکن
حکم آن به حدّی
واضح و روشن باشد که اگر همه فقها
متعرض مسئله می‌شدند تنها همان حکم را برمی‌گزیدند.
مانند
مسئله انسداد طرق
علم و علمی که اصولیان متأخر متعرّض آن شده‌اند. از
مقدمات دلیل انسداد، عدم
جواز رجوع به
اصل برائت در غیر
احکام قطعی و عدم
وجوب احتیاط در
جمیع شبهات است. برای
اثبات این مقدّمه به
اجماع اصولیان استدلال شده است؛ درحالی که اصولیان پیشین از آن بحثی نکرده‌اند. مراد اینان از
اجماع،
اجماع تقدیری است؛ به این معنا که اگر اصولیان پیشین نیز متعرّض مسئله انسداد می‌شدند، همگی قائل به عدم
جواز رجوع به
اصل برائت و عدم وجوب احتیاط می‌گشتند.
از دیگر موارد کاربرد
اجماع تقدیری جایی است که
فتوای صادر شده
مستند به
دلیلی باشد که به جهت قطعی بودن
بطلان آن، ادّعای
اجماع تقدیری بر
قول مقابل می‌شود؛ به این معنا که برفرض بطلان
دلیل، در واقع همه قائل به قول مقابل آنند، از این عنوان در
اصول فقه سخن گفته‌اند.
مانند
اعتبار (شرطیّت)
قصد وجه در
عبادات به دلیل عدم
تحقق موضوع عبادت و
اطاعت بدون قصدِ وجه، که بر فرض
فساد دلیل و تحقق اطاعت بدون قصد وجه (
وجوب) در واقع همه، حتّی قائلان به اعتبار قصد وجه در عبادات قائل به عدم
اعتبار آن هستند. بنابر این، با
اثبات عدم اعتبار
قصد وجه و تحقق
اطاعت بدون آن،
اجماع تقدیری بر
صحت عبادت بدون قصد وجه وجود خواهد داشت.
آیا
اجماع تقدیری در فرض
تحقق آن همچون
اجماع فعلی حجت است یا نه؟ برخی قائل به
حجیت آن شده‌اند.
برخی
اجماع تقدیری را
باطل دانسته و گفته‌اند:
حجیت به لحاظ
کاشف بودن آن از قول
امام علیه السّلام است و زمانی
کشف حاصل می‌شود که
اجماع به گونه فعلی (و نه تقدیری) در خارج
تحقق یابد.
البته
اجماع تقدیری تنها در صورت
قطعی بودن
ملازمه بین
حکم مورد
اجماع و
معلق علیه تحقق می‌یابد و در صورت عدم
علم به
تلازم،
اجماع تقدیری معنا نخواهد داشت.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «
اجماع تقدیری».
