• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اجرت حضانت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حضانت به معنای ولایت و سلطنت بر تربیت کودک و انجام آن‌چه به مصلحت اوست، از قبیل حفظ و نگهداری وی، نظافت، پرستاری و تربیت است. در زمینه اجرت حضانت، بین فقها دو دیدگاه مطرح است برخی قائل به پرداخت اجرت، و برخی دیگر نیز قائل به عدم پرداخت اجرت هستند.
اگر قائل به استحقاق مادر بر مطالبه اجرت حضانت باشیم تمام هزینه حضانت به‌عهده پدر است و اگر پدر فوت کند و فرزند دارایی داشته باشد از اموال فرزند پرداخت می‌شود و در مرحله سوّم به‌عهده مادر و دیگر اقوام مانند جدّ پدری و ... می‌باشد.


حضانت (به فتح و کسر حاء) از حضن گرفته شده است. در لغت به بین زیر بغل تا پهلو و بین سینه و بازوان، و جانب و کنار را حضن می‌گویند و حضانت نیز به‌معنای حفظ و نگهداری کودک، در کنار گرفتن و پرستاری و مراقبت
[۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۳، ص۱۲۳.    
[۲] ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۷۳-۷۴.    
[۳] شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۶۷۱.
[۴] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۱، ص۵۳۲.    
[۵] انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج۳، ص۲۵۳۹.
از وی می‌باشد.

در اصطلاح فقها، عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت کودک و انجام آن‌چه به مصلحت اوست، از قبیل حفظ و نگهداری وی، نظافت، پرستاری و تربیت.
[۶] علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، ج۳، ص۱۰۱.    
[۷] شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۸، ص۴۲۱.    
[۸] طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج۱۲، ص۱۴۴.    
[۹] خوانساری، سیداحمد، جامع المدارک، ج۴، ص۴۷۲-۴۷۳.    
[۱۰] فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة (کتاب النکاح)، ص۵۵۶.    
به طور کلّی، به‌کار بردن وسائل لازم برای بقا و نمّو و بهداشت جسمی و روحی طفل، مانند دادن خوراک، پوشانیدن لباس پاکیزه، تمیز نگه‌داشتن طفل به‌وسیله شستشو و امثال آن به مقتضای سن او می‌باشد.

حضانت بنابر اینکه از سنخ ولایت، همچون ولایت پدر بر فرزند باشد، بر مادر بدون اینکه مستحق اجرت باشد، واجب است؛
[۱۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۸۴.    

به هر صورت از مجموع ادلّه‌ای که در کتاب و سنّت آمده است استفاده می‌شود، حضانت کودک بر والدین او و در صورتی که پدر و مادر نداشته باشد، بر اجداد و دیگر بستگان وی، شرعاً واجب است.

در زمینه اجرت حضانت، بین فقها دو دیدگاه مطرح است:
۱. برخی از آنان بر این عقیده‌اند که حضانت و نگهداری طفل، اجرت ندارد. مرحوم شهید ثانی می‌نویسد: «مادر حق ندارد اجرت حضانت را مطالبه نماید، ولی در صورتی‌که طفل نیاز به مخارجی بیش‌تر از حضانت داشته باشد و پدر متموّل باشد و یا کودک اموالی داشته باشد، می‌تواند مقدار زائد را از پدر طفل یا از اموال کودک مطالبه نماید».
[۱۲] شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۸، ص۴۲۱.    
[۱۳] سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذّب الاحکام، ج۲۵، ص۲۸۰.    
دلیل این نظریه این است که حضانت حق مادر است و می‌تواند آن‌را به رایگان انجام دهد یا آن را اسقاط نماید.

۲. گروه دیگری بر این عقیده‌اند که چون عمل انسان محترم است و هر عمل محترمی اجرت دارد، مادر نیز می‌تواند برای انجام حضانت، اجرت مطالبه نماید. صاحب جواهر می‌گوید: «مادر می‌تواند حق خود را در حضانت اسقاط نماید و نیز می‌تواند برای انجام آن مطالبه اجرت نماید و دلیلی بر منع وی از مطالبه اجرت وجود ندارد، مگر کسی ادّعا کند که فقها در مورد این‌که مادر نمی‌تواند در حضانت مطالبه اجرت نماید اجماع نموده‌اند، آن هم ثابت نیست.
[۱۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۸۴.    
برخی از اعلام معاصرین نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند.
[۱۵] خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۲، ص۲۸۶.    
[۱۶] مغنیه، محمدجواد، فقه الامام الصادق (علیه‌السّلام)، ج۵، ص۳۱۵.


در تایید دیدگاه اوّل می‌توان گفت، نگهداری کودک در سنّی معین، تکلیف مادر یا پدر است و تابع ضوابط احترام عمل انسان و اصل عدم تبرّع نیست. به‌نظر عرف نیز برای اجرای تکلیف حضانت از طرف مادر یا پدر اجرت تعلّق نمی‌گیرد، بنابراین نظر کسانی که معتقدند نگهداری و حضانت طفل مجانی و تبرّعی است، قوی‌تر به‌نظر می‌رسد و به‌مصلحت طفل نیز نزدیک‌تر است، البتّه اگر حضانت طفل به‌کسی غیر از پدر یا مادر محوّل شده باشد، طبق ضوابط کلّی و عمومی، چون عمل او محترم است به وی اجرت تعلّق می‌گیرد، مگر این‌که حضانت کننده طفل، قصد تبرّع داشته باشد.

ممکن است گفته شود انجام حق حضانت با مجانی بودن آن، ملازمه ندارد، بلکه همان‌گونه که مادر برای شیردادن به طفل می‌تواند مطالبه اجرت کند، حق خواهد داشت برای نگهداری طفل نیز دستمزد و اجرت بگیرد.
در پاسخ می‌توان گفت: شیر دادن با حضانت متفاوت است، زیرا شیر دادن جزء وظایف زن نیست. افزون بر آن، دلیل روشن از آیات و روایات وجود دارد که زن می‌تواند برای شیردادن، به طفل، مطالبه اجرت نماید، در حالی که حضانت از جمله وظایف زن است، پس قیاس حضانت به شیر دادن قیاس مع الفارق است.

البتّه تمام هزینه حضانت و از جمله اجرت حضانت (بر طبق نظریه کسانی که مادر را مستحق مطالبه اجرت حضانت می‌دانند) به‌عهده پدر است و اگر پدر فوت کند و فرزند دارایی داشته باشد از اموال فرزند پرداخت می‌شود و در مرحله سوّم به‌عهده مادر و دیگر اقوام مانند جدّ پدری و ... می‌باشد.

بسیاری مادر را مستحق اجرت بر حضانت دانسته و گفته‌اند: در صورتی که مادر بیش از آنچه دیگران برای حضانت دریافت می‌کنند، مطالبه کند، پدر می‌تواند حضانت فرزند را به دیگری واگذار کند؛ لیکن در سقوط حق حضانت مادر در این صورت اختلاف است.
[۱۷] اصفهانی، ابوالحسن، وسیلة النجاة، ص۷۶۲.    
[۱۸] حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، ج۲، ص۳۰۳.    
[۱۹] امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۳۱۲.    
[۲۰] خوئی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۲، ص۲۸۶.    
[۲۱] گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، ج۲، ص۳۷۴.
[۲۲] زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۷، ص۱۴۸.


۱. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۳، ص۱۲۳.    
۲. ↑ ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۷۳-۷۴.    
۳. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۶۷۱.
۴. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۱، ص۵۳۲.    
۵. ↑ انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج۳، ص۲۵۳۹.
۶. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، ج۳، ص۱۰۱.    
۷. ↑ شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۸، ص۴۲۱.    
۸. ↑ طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج۱۲، ص۱۴۴.    
۹. ↑ خوانساری، سیداحمد، جامع المدارک، ج۴، ص۴۷۲-۴۷۳.    
۱۰. ↑ فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة (کتاب النکاح)، ص۵۵۶.    
۱۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۸۴.    
۱۲. ↑ شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۸، ص۴۲۱.    
۱۳. ↑ سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذّب الاحکام، ج۲۵، ص۲۸۰.    
۱۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۸۴.    
۱۵. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۲، ص۲۸۶.    
۱۶. ↑ مغنیه، محمدجواد، فقه الامام الصادق (علیه‌السّلام)، ج۵، ص۳۱۵.
۱۷. ↑ اصفهانی، ابوالحسن، وسیلة النجاة، ص۷۶۲.    
۱۸. ↑ حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، ج۲، ص۳۰۳.    
۱۹. ↑ امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۳۱۲.    
۲۰. ↑ خوئی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۲، ص۲۸۶.    
۲۱. ↑ گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، ج۲، ص۳۷۴.
۲۲. ↑ زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۷، ص۱۴۸.


انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۵۵-۴۵۶، برگرفته از بخش «فصل هفتم حضانت، تعلیم و تربیت کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۱۸.    


رده‌های این صفحه : اجرت | حضانت کودک | حقوق زنان | مباحث فقهی
جعبه ابزار