اتمام نعمت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«و اتممت علیکم نعمتی»
و
نعمت خود را بر شما تمام کردم. در این نوشتار در مورد معنای نعمت که در آیه سوم
سوره مائده آمده است، مباحثی ارائه می گردد.
ابتدا باید روشن کرد که در این
عالم نعمت چیست. آیا هرچه
خداوند آفریده برای همه
مردم نعمت است؟ ممکن است یک چیز برای فردی نعمت باشد، ولی همان چیز برای دیگری
بلا به حساب آید. شاید برتر از
قرآن - پس از وجود
ائمه اطهار: - در این عالم، نعمتی نباشد. با وجود این، خداوند درباره قرآن می‌فرماید: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین و لا یزید الظالمین الا خسارا»
مفسر بزرگ قرآن، مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائی در
تفسیر المیزان نعمت
الهی را چنین توضیح می‌دهد:
مراد از نعمت همه آن چیزهایی است که با طبع انسانی سازگار باشد و از آن امتناع نورزد. همه
اشیا از آن نظر که در نظام کلی
تدبیر الهی قرار گرفته و به یکدیگر متصل و مربوط اند و اجزای آن‌ها با یکدیگر سازگار و ملایم است، نعمت الهی هستند. از این رو، در
آیه ۲۴
سوره ابراهیم می‌فرماید. «و ان تعدوا نعمت الله لا تحصوها»
یا در جای دیگر می‌فرماید: «و اسبغ علیکم نعمه ظاهرة و باطنة»
ولی با این وجود،
خداوند برخی از آن‌ها را به اوصاف
شر و
لهو و لعب و اوصاف ناپسند دیگری توصیف نموده است. به عنوان مثال، می‌فرماید: «و ما هذه الحیوة الدنیا الا لهو و لعب»
این
آیات دلیل بر آن است که آنچه نعمت به شمار آمده تنها در صورتی نعمت است که با غرض و هدفی که خداوند از آفریدن آن‌ها برای
انسان داشته موافق باشد؛ زیرا آن‌ها به این منظور آفریده شده که از سوی خداوند کمکی برای انسان باشد تا در
راه سعادت حقیقی خود - که همان قرب و نزدیکی به خداوند بر اثر
بندگی و فروتنی در برابر پروردگار است - از آن‌ها بهره گیرد. بدین روی، می‌فرماید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»
پس هرچه را که انسان بدین منظور مورد استفاده قرار دهد که به ساحت و قرب
الهی راه یابد و خشنودی او را به دست آورد نعمت است. ولی اگر از آن‌ها در
راه شیطان و نافرمانی او بهره گیرد برای انسان نقمت و بلا خواهد بود.
در نتیجه، موجودات این
عالم به خودی خود، نعمت یا
نقمت نیست، مگر به اعتبار نوع و شکل تصرفی که انسان در آن‌ها انجام می‌دهد. اگر در
راه عبودیت باشد نعمت است و اگر در
راه نافرمانی و بندگی
شیطان باشد نقمت و بلا.
معنای این سخن در واقع، آن است که «نعمت» عبارت است از
ولایت و سرپرستی الهی و هر چیزی در صورتی نعمت به حساب می‌آید که مشتمل بر ولایت الهی باشد. «الله ولی الذین آمنوا.»
«ذلک بان الله مولی الذین آمنوا و ان الکافرین لا مولی لهم.»
بنابراین،
اسلام ، که «مجموعه‌ای از دستوراتی است که از سوی خداوند نازل شده تا او را بپرستند»، در ظاهر، دین است اما از آن حیث که
عمل به آن‌ها مشتمل بر ولایت خدا و رسول و اولیای امر: می‌باشد، نعمت است. ولایت هم مانند
قرآن است؛ برای برخی نعمت و برای برخی نعمت است. به عبارت دقیق تر، در یک مرتبه، برای همه نعمت و در مرتبه دیگر، برای برخی نعمت و برای برخی نقمت است. در ارائه
راه برای همه نعمت است ولی در بهره گیری و ایصال الی المطلوب برای افراد فرق می‌کند.
ولایت خداوند - یعنی تدبیر امور بندگان به وسیله
دین - تمام نمی‌شود، مگر به ولایت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ولایت او نیز جز به واسطه ولایت
اولی الامر پس از حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - یعنی: تدبیر امور دینی مردم به اذن خداوند - تمام نمی‌شود. «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم.»
«انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون.»
==معنای آیه اتمام نعمت=
پس ماحصل معنای
آیه چنین می‌شود: روزی که
کافران از دین شما ناامید شدند، مجموع معارف دینی را که بر شما نازل کرده بودم با ولایت کامل ساختم و نعمت خود را - یعنی: ولایت را که عبارت از تدبیر و اداره الهی در امور دینی است - بر شما تمام کردم.
تا آن روز تنها ولایت خدا و رسول او صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بود و چنین ولایتی تا زمانی که
وحی نازل می‌شد کفایت می‌کرد، ولی برای دوره پس از انقطاع وحی، که رسولی در بین مردم نیست تا از دین خدا
دفاع کند، نیاز است که از سوی خداوند کسی منصوب شود و به این مهم قیام نماید و او همان ولی پس از
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است.
نتیجه آن که ولایت تکمیل قانونی است که ناقص بوده و با نصب ولی امر پس از
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تمام گردیده و اکنون که دین و
تشریع آن کامل شده و نعمت ولایت تمام گشته خدا دین اسلام را برای بندگان خود پسندیده که همان دین
توحید است و در آن غیر از خدا دیگری
پرستش نمی‌شود. هم چنین غیر از خداوند و رسول یا ولی امری: که خدا امر به
اطاعت او کرده از دیگری اطاعت نمی‌شود.
از بیانات قبل، روشن شد که تنها نعمت در این عالم، نعمت ولایت و سرپرستی خداوند و به دنبال آن رسول او و اولی الامر است. سایر چیزهایی که خداوند آفریده اگر تحت این ولایت قرار گیرند و در
راه بندگی و اطاعت از خداوند به کار گرفته شوند نعمت‌اند، و گرنه جز
بلا و نقمت چیزی نخواهد بود.
به عنوان مثال، از جمله نعمت‌های الهی، وجود،
طول عمر، سلامتی، و
مال و
ثروت است. اگر این‌ها در
راه بندگی خداوند به کار گرفته شوند نعمت هستند، ولی اگر در
راه بندگی
شیطان و آزار مردم صرف گردند بلا و مصیبت خواهند بود. «ولا یحسبن الذین کفروا انما نملی لهم خیر لانفسهم انما نملی لهم لیزدادوا اثما و لهم عذاب مهین.»
امام سجاد علیه‌السّلام در دعای
مکارم الاخلاق می‌فرماید: «وعمرنی ما کان عمری بذلة فی طاعتک فاذا کان عمری مرتعا للشیطان فاقبضنی الیک قبل ان یسبق مقتک الی او یستحکم غضبک علی.»
به کار گرفتن این امکانات در
راه بندگی خداوند به معنای تصرف در آن هاست، به گونه‌ای که تدبیر پروردگار عالم اقتضا می‌کند. چنین عملکردی تحت ولایت خداوند بودن را می‌رساند. ولایت خداوند به
ولایت رسول او صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ولایت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ولایت ائمه اطهار: تمام می‌شود.
پس روشن شد که اصل نعمت در این عالم، ولایت است و سایر چیزها اگر تحت این ولایت درآیند نعمت‌اند، ولی اگر از محدوده این ولایت خارج شوند، نه تنها
نعمت نیستند، بلکه بلا و مصیبت خواهند بود: «ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم.»
امام هشتم،
علی بن موسی الرضا علیه السلام، فرمودند: «لیس فی الدنیا نعیم حقیقی.» عده‌ای گفتند: با توجه به آیه مزبور، آیا
آب خنک و امثال آن نعمت الهی نیست؟ حضرت فرمودند: آیا آیه را چنین تفسیر می‌کنید؟
امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: «و لکن النعیم حبنا اهل البیت و موالاتنا یسال الله عنه بعد التوحید و النبوة.»
این نعمتی بود که روز هجدهم ماه
ذی الحجه حجة الوداع در
غدیر خم با اعلان نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ولایت و خلافت
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السّلام و ائمه اطهار: به اتمام رسید و سبب رضایت پروردگار پس از۲۳ سال
نبوت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم گردید.
طمع کافران، ناامیدی آن‌ها، اکمال دین و اتمام نعمت، و رضایت پروردگار، همه در یک
روز واقع شده است. اما باید اندیشید که آیا مجموعه این مسائل در روزی غیر از غدیر خم و روز نصب امیرالمؤمنین علیه‌السّلام واقع شده است، باتوجه به این که بیش تر
روایات فریقین روز غدیر را به عنوان شان نزول آیه ذکر کرده‌اند؟ آیا در سایر روزهایی که احتمال آن را عده‌ای مطرح کرده‌اند، ممکن است تمام این اتفاقات افتاده باشد؟ با بررسی روزهایی که در آن چنین احتمال داده شده کاملا روشن می‌شود که هیچ کدام از این روزها - غیر از روز غدیر - نمی‌تواند روز مورد نظر باشد.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «اتمام نعمت».
