ابومنصور حسن بن زین‌الدین عاملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو منصور حسن بن زین الدین، فرزند
شهید ثانی، معروف به صاحب معالم، در سال (۹۵۹ هـ . ق) در روستای جباع از توابع
جبل عامل لبنان به دنیا آمد. پدرش می پنداشت این فرزند زنده نمی ماند؛ زیرا پیش از این چند فرزند خود را از دست داده بود.
ابو منصور در مورد تولد خود می نویسد:
«مولد بنده نیازمند به عفو خدای بی نیاز و بخشنده، حسن بن زین الدین بن علی بن احمد بن جمال الدین بن تقی الدین در دهه آخر از ماه مبارک
رمضان سال (۵۹۵ هـ . ق) اتفاق افتاده است.
----
میرزا عبدالله افندی اصفهانی در مورد تولد ایشان می نویسد:
« ... صاحب معالم به خط خود می نویسد: پدرم پس از تواریخ منوط به برادرانم چنین نوشته: برادر او ابو منصور حسن ملقب به جمال الدین در آغاز
شب جمعه، هفدهم
ماه مبارک رمضان سال ۹۵۹ هجری در حالی متولد شد که خورشید در سوم درجه میزان و برج طالع آن عقرب بوده است.»
شهید ثانی به شاگرد،
سید علی صائغ علاقه زیادی داشته و پیوسته آرزومند بوده است که خداوند به او فرزندی کرامت فرماید تا تحت نظر او تربیت شود. آرزوی
شهید برآورده شد و شیخ حسن تحت تربیت ایشان قرار گرفت.
نسب پدر صاحب معالم (شیخ زین الدین) معروف به
شهید ثانی و اجداد بزرگوارش که همگی از دانشوران بوده اند تا «شرف النحاریری» بدین شرح است:
«علی بن احمد بن محمد بن علی بن جمال الدین بن تقی الدین بن صالح بن شرف النحاریری الجباعی الشامی»
شیخ حسن به مدت چهار سال و به قولی هفت سال تحت تربیت عالمانه پدر بزرگوارش قرار گرفت. پس از شهادت پدر چند سالی نیز در زادگاه خود به سر برد و از محضر عالمان فرهیخته آن دیار استفاده کرد.
۱.
سید علی صائغ.
۲.
سید نور الدین علی موسوی.
۳.
شیخ احمد بن سلیمان نباطی عاملی.
۴.
شیخ حسین بن عبدالصمد حارثی همدانی.
۵.
ملا عبدالله یزدی،
۱.
ملا عبدالله یزدی؛
۲.
مقدس اردبیلی
شیخ بعد از رسیدن به کمالات علمی وقتی به زادگاه خویش برگشت شاگردان زیادی تربیت نمود که بسیاری از آن ها عالمان بزرگی بودند. به نام بعضی از آن ها اشاره می شود:
۱.
نجیب الدین علی بن محمد بن مکی عاملی جبیلی.
۲.
سید نورالدین علی موسوی، معروف به
نورالدین صغیر.
۳. شیخ محمد، پسرش.
۴. شیخ علی، پسر دیگرش.
۵.
سید نجم الدین بن محمد حسینی عاملی سکیکی.
۶.
سید علی حسینی عاملی.
۷.
شیخ عبدالسلام حر عاملی مشغری.
۸.
شیخ محمد حر عالمی مشغری.
۹.
سید محمد حسینی عاملی.
۱۰.
علی بن محمد حر عاملی مشغری.
نقل شده است که صاحب معالم آذوقه بیش از یک هفته خود را جمع نمی کرد، تا بدین وسیله با بینوایان همدردی کرده و خود را شبیه ثروت اندوزان نکرده باشد.
سالی که صاحب معالم به
مکه مکرمه مشرف شد به همراهان خود گفت:
امیدوارم امسال به
زیارت حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی و فرجه الشریف ـ نائل شوم، زیرا آن حضرت هر سال به
مکه مشرف می شود.
در
عرفات از یارانش خواست که او را در خیمه تنها بگذارند تا به
دعا و امور مربوط به آن روز بپردازد. او در حالی که به راز و نیاز با خدای خود مشغول بود مرد ناشناسی وارد خیمه شد و سلام کرد و نشست. صاحب معالم از دیدار آن بزرگوار چنان مبهوت شد که نتوانست سخنی بگوید. حضرت سخنانی بر او فرموده بود که او فراموش کرده بود. وقتی حضرت از خیمه خارج شد او با تنی لرزان و شگفت زده بیرون آمد و برای دوستانش تعریف کرد:
« ... وی به گمانم همان آیت حق و همان نهایت آروزی من بود. از خیمه به دنبال او خارج شدم ولی متأسفانه کسی را ندیدم.
شیخ حسن علاوه بر مراتب علمی و اخلاقی صاحب برخی ویژگی های هنری نیز بود.
میرزا عبدالله افندی اصفهانی می نویسد:
خط او در کمال خوبی و ارزندگی بوده است.
وی شعر را در کمال زیبایی و سلاست می گفت. اشعار زیر نمونه ای از سروده های اوست:
عجبت لیمت العلم یترک ضایعا
و یجهل ما بین البریه قدره
و قد وجبت احکامه مثل میتهم
وجوبا کفائیا محقق امره
فذا میت حتم علی الناس ستره
و ذا میت فرض علی الناس نشره
تعجب من از این است که چرا دانش مانند مرده ای در میان مردم نابود گردیده و کسی پی به ارزش آن نمی برد. با آن که توجه به چنین میتی مانند مرده های دیگران واجب کفایی است و همچنان که بر مردم لازم است مرده ای را که می بینند به زودی دفنش کنند؛ علم هم که حکم مرده را پیدا کرده بر مردم لازم است نشرش دهند.
آری دلم همراه کاروان است و بدنم در سرزمین عراق اقامت نموده و شگفت این جاست که شخصی در حال، زنده بماند که برخی از آن کوچ کرده و بعضی از آن باقی مانده باشد.
بدن من در دریای رنجوری فرو رفته و تیرگی همه جا را فرا گرفته بود.
دیری نخواهد پایید که صبر و شکیبایی از کف من بیرون خواهد رفت. زیرا به شدت از جدایی ناراحتم و آتش اشتیاقم زبانه می کشد.
معظم له عالمی فاضل و
عاملی کامل و متبحری محقق و ثقه ای
فقیه و موجهی نبیه و محدثی جامع فنون و ادیبی شاعر و پارسایی عابد و جلیل القدر و کثیر المحاسن و یکتای دهر و از دیگران به فقه و حدیث و رجال داناتر بوده است.
صاحب معالم یکی از اجلای
مشایخ است که ریاست ملت و
مذهب شیعه را به عهده داشته و او را روشن کننده راه و بیان کننده
واجبات و سنن و دریای دانشی بوده که به دیگران به فیض می رسانده و جامع فضایل بی پایان بوده که کم و کاست نداشته است. او محققی است که قلم، تاب نوشتن مراتب او را ندارد و مدققی است که آوازه دقت او همه جا را فرا گرفته است. او به همه فنون متفنن بوده و پدران و فرزندان به وجود او می بالیده اند. در استوار ساختن قواعد شریعت جایگزین پدرش به شمار می آمده و با آثار خویش سینه ها را از علوم گشادگی داده، حله هایی از نور دانش برای نشر آن به دست با برکت خود بافته و نقاب از چهره آن برداشته و گوش های تیز شنو را به گوهر های غلطان کمالات خود، شنوایی و زینت بخشیده و طالبان علم را از جوایز گرانبهای دانش خود بهره ور فرموده است. در فن ادب بوستانی سبز و خرم بوده و زمام سجع و قافیه را با کمال شهامت در اختیار گرفته و گوهر های غلطان کلمات را به رشته نظم در آورده و نیک را از بد و زیبا را از نازیبا جدا ساخته است.
صاحب معالم دارای آثار زیادی بوده که به برخی از آن ها اشاره می شود:
۱.
منتقی الجمان فی احادیث الصحاح و الحسان در
حدیث؛
۲.
التحریر الطاووسی در
رجال؛
۳.
جواب المسائل المدنیات؛
۴. مناسک حج؛
۵. حاشیه بر مختلف؛
۶. مشکات القول السدید در
اجتهاد و
تقلید؛(این کتاب در معنی
اجتهاد و
تقلید است.)
۷. دیوان اشعار؛این دیوان را شاگردش
شیخ نجیب الدین علی بن محمد بن مکی عاملی جمع آوری کرده است.
۸.
معالم الدین و ملاذ المجتهدین
صاحب معالم دو فرزند داشت که هر دو از معظم له اجازه
اجتهاد داشتند. آن دو بزرگوار یکی ابوجعفر محمد، پدر شیخ علی و دیگری شیخ زین الدین اند که هر دو از دانشمندان معروف این سلسله اند.
یکی دیگر از پسرانش شیخ ابوالحسن علی است که تا به حال اثری از او به دست نیامده، و در تراجم و فهرست ها فقط از او نام برده شده است.
صاحب معالم پس از سال ها تلاش و کوشش خستگی ناپذیر در راه اسلام سرانجام در اول محرم سال (۱۰۱۱ هـ . ق) در ۵۲ سالگی در زادگاه خود به رحمت ایزدی پیوست.
افندی صاحب «ریاض» می نویسد:
به خط شیخ علی سال ارتحال او را به جوار رحمت خدا چنین یافتم. صاحب معالم سال (۱۰۱۱) هجری به جوار رحمت یافت.
سایت اندیشه قم
