ابورغال (راهنمای اصحاب فیل)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابورِغال، راهنمای
اصحاب فیل هنگام حمله به
مکه بود. قبری در منطقه مغمس به وی منسوب است که مردم به آن سنگ می‌زنند. در برخی منابع از فردی با
کنیه ابورغال یاد شده که فاصله زمانی بسیاری با راهنمای اصحاب فیل داشته و او را از بزرگان
قوم ثمود دانسته‌اند.
از نام و زندگی ابورِغال چندان آگاهی در دست نیست. بر پایه گزارشی، آن‌گاه که
ابرهه ۴۰ سال پیش از
بعثت یا ۵۵ روز پیش از ولادت
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای ویران کردن
کعبه به مکه لشکر کشید، در راه به
طائف رسید و از اهالی این شهر خواست تا راهنمایی در اختیار او بگذارند و آنان ابورِغال، از غلامان طائف، را در اختیار او نهادند.
گویند: او در همین سفر در مُغَمَّس، دو میلی غُمیر، جایی میان ذات عِرقْ یعنی میقات عراقیان، و بستان
درگذشت.
قبری که مردم در مُغَمَّس بدان سنگ می‌زنند، قبر اوست.
سنگ زدن به قبر او به صورت سنت درآمده
و در اشعار
و امثال عرب شهرت یافته است.
ابن اسحاق بی آن‌که از ابورِغال یاد کند، نام راهنمای ابرهه را نفیل دانسته است.
در برخی منابع از فردی با کنیه
ابورغال یاد شده که فاصله زمانی بسیاری با راهنمای اصحاب فیل داشته است. او را از بزرگان
قوم ثمود دانسته‌اند
که هنگام نزول عذاب بر ثمود، در حرم الهی بود و بدین روی از
عذاب آسمانی در امان ماند. اما آن‌گاه که حرم الهی را ترک کرد، عذاب بر او نازل گشت و او را کشت.
برخی این ابورغال را کُنیه زید بن مِخلف،
قُسِیّ بن مُنَبّه بن نبیت، جد اعلای ثقیف
یا قسیّ برده ابورِغال
دانسته‌اند. گویند: آن‌گاه که پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از
فتح مکه به سال هشتم ق. به طائف رفت، به مردم خبر داد که در قبر ابورغال زید بن مِخْلَف شمشی
طلا هست. مردم قبر او را شکافتند و آن شمش را بیرون آوردند. فقیهان اهل‌سنت این رخداد را دلیلی بر جواز نبش قبر کافران برای به دست آوردن مال دانسته‌اند.
ناسازگاری گزارش‌ها درباره ابورغال موجب شده است تا برخی محققان در وجود او تردید کنند و وی را شخصیتی افسانه‌ای بدانند.
بر پایه نقل
ابن کثیر، تشابه اسمی میان ابورِغال راهنمای اصحاب فیل با ابورغال پیش از او موجب شده تا مردم قبر هر دو را سنگباران کنند.
(۱) الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (م،۳۵۶ق.).
(۲) انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.).
(۳) البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
(۴) تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.)، بیروت، مؤسسة اعلمی، ۱۳۹۱ق.
(۵) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
(۶) تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن): منصور السمعانی (م. ۴۸۹ق.)، به کوشش یاسر ابراهیم و دیگران، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۸ق.
(۷) جامع البیان: الطبری (م. ۳۱۰ق.).
(۸) دائرة المعارف الاسلامیه: مترجم: احمد شنتاوی و دیگران، تهران، جهان، ۱۹۳۳م.
(۹) سبل الهدی و الرشاد: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش احمد عادل و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۱۰) سنن ابی‌داود: السجستانی (م. ۲۷۵ق.).
(۱۱) سیره ابن اسحاق (السیرو المغازی): ابن اسحاق (م. ۱۵۱ق.)، به کوشش محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث.
(۱۲) السیرة الحلبیه: الحلبی (م. ۱۰۴۴ق.).
(۱۳) السیرة النبویه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۶ق.
(۱۴) صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان: علی بن بلبان الفارسی (م. ۷۳۹ق.)، به کوشش الارنؤوط، الرساله، ۱۴۱۴ق.
(۱۵) فقه السنه: سید سابق، بیروت، دار الکتاب العربی.
(۱۶) کشاف القناع: منصور البهوتی (م. ۱۰۵۲ق.).
(۱۷) المحلی بالآثار: ابن حزم الاندلسی (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دار الفکر.
(۱۸) مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.).
(۱۹) المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
(۲۰) معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.
(۲۱) المفصل: جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «ابورِغال»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۶.
