ابوالقاسم محمد بن حوقل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو القاسم محمد بن حوقل یا محمد بن علی نصیبی یا نصیبینی متوفای پس از ۳۶۷ هجری قمری،
بازرگان ، سیاح معروف و جغرافی دان
عرب در
قرن چهارم قمری است.
وی از ۳۳۱ تا ۳۵۹ ق/ ۹۴۳ تا ۹۷۰ به
سیاحت در بلاد اسلامی پرداخت و کتاب «صورة الارض» یا «المسالک و الممالک» را تالیف کرد. از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. وی در نصیبین واقع در بین النهرین علیا زاده شد ولی
تاریخ ولادتش معلوم نیست. اما با توجه به قرائن می‌توان حدس زد که ولادت وی باید سال‌ها پیش از ۳۲۰ ق بوده باشد. تاریخ
مرگ او نیز در مآخذ موجود نیامده اما احتمالا پس از ۳۶۷ ق بوده است.
وی به عزم مطالعه درباره سرزمین‌های اسلامی و ملت‌های مختلف و نیز به منظور
تجارت سفر تاریخی خود را از
بغداد (دار السلام) آغاز کرد.
سفر ابن حوقل چنانکه اشاره شد، برای تجارت بود، اما شاید وی در حقیقت مبلغ مذهبی و داعی سیاسی
فاطمیان بوده است زیرا برنامه سفر او رفتن به آفریقای شمالی (قلمروحکومت فاطمیان) و اندلس (قلمرو حکومت امویان اسپانیا) بود و در ضمن به نابلی (
ناپولی-
ناپل) و پالرمونیز سفر کرده است بدین سان معلوم می‌شود که ابن حوقل تمایلات سیاسی هم داشته چنانکه به گفته کراچکوفسکی دوزی او را جاسوس فاطمیان دانسته است.
ابن حوقل دو
اثر معروف داشته است: یکی کتابی درباره سیسیل که در دست نیست و دیگری کتاب «
المسالک و الممالک » یا «
صورة الارض ».
ابن حوقل را می‌توان در بین جغرافی دانان از نوادر روزگار به شمار آورد. وی ثلث
قرن در
سفر بود و در خلال آن از سرزمین‌های اسلامی-
هند تا اسپانیا- دیدن کرد و به سرزمین‌های دیگر هم رهسپار شد تا به بلغار و رود ولگا رسید. بسیار خواند و بسیار دید تا «صورة الارض» را که جامع همه تجربه‌های او بود نوشت.
صورة الارض (کتاب) .
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
