محمد بن محمد بصروی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُصْرَوی، ابوالحسن محمد بن محمد بن احمد (د ربیع‌الاول ۴۳/ ژوئیه ۰۵۱)، فقیه امامی
شام است.
وی به بُصری، روستایی در مجاورت عُکبَرا و در نزدیکی
بغداد منسوب است.
درباره سال‌های نخستین زندگانی بصروی آگاهی چندانی در دست نیست و
شهرت او به سبب شاگردی وی نزد سید مرتضی (د ۳۶ق) و نیز تألیف آثاری است که از خود بر جای گذاشته است. بصروی در بغداد از
دنیا رفت.
وی نزد سید مرتضی در
علم کلام دانش آموخته، و مدت درازی را به ملازمت با وی گذرانده
و فهرستی از کلیه تألیفات او را فراهم آورده است. سید مرتضی نیز بدین سبب در شعبان ۱۷ در نقل تمامی مصنفات خود اجازه‌ای خاص به او داده است.
از جمله شاگردان بصروی می‌توان به ابن
شریف اکمل بحرانی و نیز
جبرئیل بن اسماعیل قمی پدر شاذان بن جبرئیل اشاره کرد.
در میان کسانی که از او
روایت کرده‌اند، کسانی با مذاهبی غیرامامی نیز دیده می‌شوند که از جمله ایشان می‌توان به
خطیب بغدادی اشاره کرد.
آراء فقهی بصروی نزد
شیعه همواره از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. دیدگاه‌های وی که احتمالاً به خصوص در کتاب او با عنوان
المفید فی التکلیف بازتاب یافته بوده، پیوسته مورد استفاده فقیهان، از جمله صاحب
نزهه الناظر و
شهید اول قرار گرفته است.
از جمله آراء وی که در آثار فقهی سده‌های بعد بازتاب خاصی داشته است، می‌توان به
طهارت آب چاه ملاقات یافته با
نجاست ، تنها در صورت
کر بودن آن، اشاره کرد.
همچنین از دیگر آراء خاص وی
شرط صحت رمی جمرات داشتن وضوست.
مجلسی نیز به برخی آراء فقهی وی اشاره دارد.
وی در سرودن
شعر توانا بود؛ منابع گوناگون از جمله
سمعانی شعر او را نیکو، و مضامین آن را دل‌نشین دانسته‌اند.
قطعه‌هایی از شعر وی را خطیب بغدادی
نقل کرده که بیشتر در
مذمت دنیا سروده شده است.
۱. فهرستی از تألیفات سید مرتضی توسط بصروی فراهم شده، و با صورت اجازه‌ای از سید مرتضی همراه گشته است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همراه مجموعه‌ای
موجود است.
همچنین نسخه‌ای از این اجازه در آغاز مجموعه رسائل سید مرتضی در کتابخانه
آستان قدس رضوی درج شده است.
۲.
المفید فی التکلیف ، که دارای زمینه فقهی است و اکنون نشانی از نسخ آن بر جای نمانده است.
ولی می‌دانیم که این اثر دست کم تا زمان شهید اول وجود داشته، و در دسترس وی بوده است.
این کتاب را ابن شریف اکمل بحرانی و نیز جبرئیل بن اسماعیل قمی از بصروی روایت کرده‌اند.
همچنین، این کتاب در دوره‌های مختلف به عنوان یک کتاب درسی
فقه شیعه
تعلیم داده می‌شده است. به عنوان نمونه،
محمد بن جعفر مشهدی در رمضان ۷۳ آن را از شاذان بن جبرئیل قمی فرا گرفته است.
۳. از دیگر آثار بصروی می‌توان به کتاب
المعتمد ، احتمالاً با موضوع فقه، و نیز دیوان شعر او اشاره کرد.
(۱) آستان قدس ف، فهرست.
(۲) آقابزرگ، الذریعه.
(۳) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، به کوشش علینقی منزوی، بیروت، ۳۹۱-۳۹۲ق.
(۴) ابن تغری بردی، النجوم.
(۵) ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۳۸۰ق/۹۶۱م.
(۶) ابن ماکولا، علی، الاکمال، به کوشش نایف عباس، بیروت، مکتبه محمد امین دمج.
(۷) افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۴۰۱ق.
(۸) تستری، اسدالله، مقیاس الانوار، چ سنگی، تبریز، ۳۲۲ق.
(۹) حر عاملی، محمد، امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۳۶۲ش.
(۱۰) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۳۴۹ق.
(۱۱) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۳ق/۹۶۳م.
(۱۲) شهید اول، محمد، غایه المراد، به کوشش رضا مختاری، قم، ۴۱۴ق.
(۱۳) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۳۸۱ق/۹۶۲م.
(۱۴) عاملی، محمد، مدارک الاحکام، بیروت، ۴۱۱ق/۹۹۰م.
(۱۵) مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، ۴۰۳ق/ ۹۸۳م.
(۱۶) محیی‌الدین، عبدالرزاق، ادب المرتضی، بغداد، ۹۵۷م.
(۱۷) مرکزی، خطی.
(۱۸) نزهه الناظر، منسوب به یحیی بن سعید حلی، به کوشش احمد حسینی و نورالدین واعظی، نجف، ۳۸۱ق.
(۱۹) یاقوت، بلدان.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بصروی»، ج۱۲، ص۴۹۱۲.
