• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالحسن علی بن احمد پنجگردی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پَنجگردی، ابوالحسن علی بن احمد، محدّث، لغوی، ادیب و شاعر شیعی ایرانی در سده ششم می‌باشد.



نسبت او به پنجگرد (فنجکرد)، از قریه‌های نیشابور، است.
[۱] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۹۱۸، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.



در ۴۳۳ به دنیا آمد. 
[۲] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    

 

لغت و دیگر علوم ادبی را نزد یعقوب بن احمد ادیب (متوفی ۴۷۴)، استاد مشهور در ادب و لغت و صاحب تألیفات و شاگردان فراوان
[۳] عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۳۴۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
، و دیگران فرا گرفت. 
[۴] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
 
[۵] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج ۱۲، ص ۲۷۰ـ۲۷۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا)
 


و حدیث را نیز از قاضی ناصحی آموخت.
[۶] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.



او معاصر بزرگانی همچون فتال نیشابوری (متوفی ۵۰۸)، زمخشری (متوفی ۵۳۸) بود. 


و مَیدانی (متوفی ۵۱۸) نزد وی درس خواند.
[۷] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۳۵۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۸] محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.

میدانی کتاب السامی فی الاسامی خود را به نام و تشویق استادش پنجگردی تألیف کرد و در دیباچه کتاب
[۱۰] احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
او را فراوان ستود.


پنجگردی هشتاد سال زیست، در پایان عمر زمین گیر شد، در ۵۰۳ (و به دو قول دیگر: ۵۱۲، ۵۱۳) درگذشت و در گورستان حیره در مقبره «نوح» به خاک سپرده شد.
[۱۱] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۲] محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۳] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۴] عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۱۴۸، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
 
[۱۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
[۱۶] الشیخ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۲۰، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷    
.


پنجگردی را با القابی همچون بقیة‌المشایخ، شیخ‌الافاضل، اعجوبه دوران و آیت‌ اقران، امام، ادیب، اریب و لبیب کامل ستوده‌اند.
[۱۷] احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
[۱۸] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).

محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۳، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.    
[۱۹] محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۳۶، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.      
[۲۰] نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲، تهران ۱۳۵۴ ش.



برخی شاعران معاصرش نیز زبان به مدح او گشوده‌اند.
[۲۱] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).

عبدالکریم سمعانی (متوفی ۵۶۲) او را از مشایخ حدیث خود معرفی کرده و نظم و نثرش را ستوده
[۲۲] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
و امینی
[۲۳] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
او را از شاعران غدیریه‌سرای سده ششم برشمرده است.
شوشتری نیز ابیات غدیریه او را آورده است.
[۲۴] نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲ـ۵۶۳، تهران ۱۳۵۴ ش.



پنجگردی از نخستین گردآورندگان دیوان اشعار امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است.

۱۰.۱ - کتاب تاج‌الاشعار


کتاب تاج‌الاشعار یا سَلوة‌الشیعة که حاوی اشعار آن حضرت است از اوست.
[۲۵] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۷۱، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.

این کتاب به گفته قطب‌الدین کَیْدَری (متوفی قرن ششم) دارای دویست بیت از اشعار منسوب به حضرت علی علیه‌السلام است که وی این ابیات را در کتاب خود، انوارالعقول فی اشعار وصیّ‌الرسول، آورده و آن را از مصادر خود برشمرده است.
[۲۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۷] محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۲۵۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

مجلسی (متوفی ۱۱۱۰) نیز در فهرست مصادر بحارالانوار
[۲۸] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۴۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
از دیوان اشعار منسوب به حضرت علی علیه‌السلام، گرد آمده پنجگردی، نام برده است.
نسخه‌ای از کتاب پنجگردی در کتاب‌خانه مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری) موجود است.
[۲۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۲۲۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

اشعار پراکنده‌ای نیز از او در منابع مختلف نقل شده است.
[۳۰] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۶، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۱] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۸۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۲] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۴۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
[۳۳] محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۳، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.    
[۳۴] محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۳۶۲۳۷، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.    
[۳۵] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۱ـ۲۷۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۶] محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
(۳) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
(۴) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۵) محسن امین، اعیان الشیعة، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۶) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۷) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۸) عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴.
(۹) نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۱۰) محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.
(۱۱) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۲) احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
(۱۳) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۴) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.

 
۱. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۹۱۸، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۲. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
۳. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۳۴۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
۴. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج ۱۲، ص ۲۷۰ـ۲۷۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا)
۶. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۷. ↑ عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۳۵۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۸. ↑ محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۹. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۰. ↑ احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
۱۱. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۴، ص۴۰۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۱۲. ↑ محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۱۴. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج ۲، ص ۱۴۸، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴
۱۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
۱۶. ↑ الشیخ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۲۰، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷    
۱۷. ↑ احمد بن محمد میدانی، السّامی فی الأسامی، ج۱، ص۱۵، عکس نسخه مکتوب به سال ۶۰۱ هجری قمری محفوظ در کتابخانه ابراهیم پاشا ـ ترکیه، تهران ۱۳۴۵ ش.
۱۸. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۱۹. ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۳۶، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.      
۲۰. ↑ نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۱. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۲. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۶، ص۹۷، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۳. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۴، ص۳۱۹، ج ۴، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
۲۴. ↑ نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۶۲ـ۵۶۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۵. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۷۱، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
۲۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۲۰۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۷. ↑ محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۲۵۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۸. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۴۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۲۲۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۰. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۶، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
۳۱. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۸۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
۳۲. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۴۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (بی تا).
۳۳. ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۳، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.    
۳۴. ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۳۶۲۳۷، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.    
۳۵. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۲، ص۲۷۱ـ۲۷۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۶. ↑ محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۵۶، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن احمد پنجگردی»، شماره۲۸۳۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن ششم
جعبه ابزار