ابواب فقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
يكى از مهمترين جلوه‌هاى تحولات در
فقه، كيفيت دسته‌بندى مباحث فقهى و دگرگوني هائى است كه در اعصار مختلف به گونه‌هاى متفاوت در اين زمينه بوجود آمده است.
در فقه شيعه نخستين تقسيم‌بندى صريح را در كتاب هاى: مراسم تأليف سلار ديلمى (متوفى ۴۴۸) و المبسوط تأليف
شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) و كافى تأليف أبوالصلاح حلبى (متوفی قرن پنجم) مى‌توان مشاهده كرد كه ابواب فقه را به عبادات، محرمات و احكام تقسيم نموده‌اند.
شايعترين تقسيم‌بندى مباحث فقه نزد فقهاى شيعه دسته‌بندى محقق حلى در شرايع است كه كتاب خود را در چهار بخش تدوين كرده است: عبادات، عقود، ايقاعات و احكام.
شهيد اول (متوفى ۷۸۶) در كتاب القواعد والفوائد در توضيح اين تقسيم‌بندى مى‌گويد: هدف حكم شرعى يا آخرت است و يا دنيا، گروه اول عبادات است و گروه دوم نيز اگر به تعبير لفظى احتياج داشته باشد به دو گروه تقسيم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ايقاعات (عبارت لفظى از يك نفر) و آنچه به تعبير لفظى احتياج ندارد در گروه احكام آورده مى‌شود.
گرچه فاضل مقداد (متوفى ۸۲۶) و فيض كاشانى (متوفى ۱۰۹۰) دسته‌بندى جديدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسيم‌بندى محقق حلى همچنان در كتب فقهى شيعه پابرجا مانده و پيروى شده است.
هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را كتاب هايى است كه هر كتاب را بر مقاصد و فصول يا اركان و اطراف و فصول يا بر ابواب و فصول يا غير اين ها بحسب اختلاف تعبير و بيان مؤلفان، تقسيم كرده‌اند كه در حقيقت عنوان «كتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، كه به منزله اشخاص و جزئيات بشمار مى‌آيد.
كليات كتب فقه بترتيب مسطور در كتاب شرائع بدين قرار است:
قسم اول (عبادات) را ده كتاب زير است:
• كتاب
طهارت•كتاب صلاة• كتاب صوم• كتاب
اعتکاف• كتاب
زکات• كتاب
خمس• کتاب
حج• کتاب
عمره• کتاب
جهاد• کتاب
امر به معروف و نهی از منکر.
قسم دوم (عقود) را هفده كتاب است بدين قرار:
• كتاب تجارت• كتاب رهن• كتاب مفلّس• كتاب حجر• كتاب ضمان• كتاب صلح• كتاب مضاربه• كتاب مزارعه و مساقات• كتاب وديعه• كتاب عاريه• كتاب اجاره• كتاب وكالت• كتاب وقوف و صدقات• كتاب هبات• كتاب سبق و رمايه• كتاب وصايا• كتاب نكاح
قسم سيم (ايقاعات) را يازده كتاب است بدين قرار:
• كتاب طلاق• كتاب خلع و مباراة• كتاب ظهار.
احكام «كفارات» به عنوان «لواحق» اين كتاب آورده شده است.
• كتاب ايلاء• كتاب لعان• كتاب عتق• كتاب تدبير و مكاتبه و استيلاد• كتاب اقرار• كتاب جعاله• كتاب ايمان• كتاب نذر
قسم چهارم (احكام و سياسات) را دوازده كتاب است بدين قرار:
• كتاب صيد و ذباحه• اطعمه و اشربه• كتاب غصب• كتاب شفعه• كتاب احياء موات•كتاب لقطه• كتاب فرائض• كتاب قضاء• كتاب شهادات• كتاب حدود و تعزيرات
• كتاب قصاص• كتاب ديات.
گروه پژوهشی ویکی فقه
