ابن‌کال ابوعبدالله محمد بن محمد بزاز حلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ کال، ابوعبدالله محمد بن محمد بن هارون بزّاز حِلّی (
ذیحجه ۵۱۵ - ذیحجه ۵۹۷/ فوریه ۱۱۲۲ - سپتامبر ۱۲۰۱)، مقری، محدّث و مفسّر
امامی است.
شهرت او در برخی از منابع
به صورت «ابن الکیال» و گاه به شکلهای محرّف «ابن الکمال» و «ابن الکامل» ضبط شده است.
از آن‌جا که وی برای گذران زندگی به پیشه بزازی می‌پرداخته به «بزاز» نیز شهرت یافته است.
در منابع قدیم‌تر به
مذهب او اشاره‌ای نرفته است، اما برخی منابع متأخر
شیعی او را در زمره
امامیه شمرده‌اند، و قراینی بر این امر گواهی دارد.
وی در
بغداد به
دنیا آمد و در
حلّه پرورش یافت. سپس
برای کسب
علم به بغداد بازگشت و در آن‌جا از
ابوالعلاء همدانی،
ابوالکرم شهرزوری،
سبط خیاط و
دَعوان بن علی جُبّی قرائت آموخت و از جمعی از مشایخ استماع حدیث کرد. پس از آن به حلّه بازگشت و به تعلیم قرائت و
حدیث پرداخت.
ابن کال همچنین در
موصل از
یحیی ابن‌سعدون قرطبی قرائت و حدیث فرا گرفت.
علاوه بر این‌ها، از نظام الشرف
ابوالحسن عریضی،
علی بن عبدالسید بن صباغ و
فضل بن سهل اسفراینی نیز استفاده کرده است.
از جمله شاگردان و راویان وی
ورام بن ابی فراس، ابوالحسن
علی ابن خیاط،
شریف محمد بن عمر داعی و
ابن دبیثی را می‌توان نام برد. شخص اخیر ابن کال را در واسط و حلّه ملاقات کرده و قرائات دهگانه را نزد وی خوانده است.
وی همچنین از مشایخ‌ِ
اجازه محمد بن جعفری مشهدی بوده است.
ابن کال به عنوان حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات جای دارد. او افزون بر قرائات مشهور به قرائات شاذ نیز توجه داشته است.
در اجازه
صاحب معالم نام ۳ اثر از او آمده است که نسخه‌ای از آن‌ها در دست نیست:
مختصر التبیان فی تفسیر القرآن،
متشابه القرآن،
اللحن الخفی و اللحن الجلی.
ابن کال سرانجام در حلّه وفات یافت.
(۱) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
(۲) محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
(۳) محمد ابن جزری، النشر، به کوشش علی محمد ضیاع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
(۴) علی ابن ساعی، الجامع المختصر، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۵۳ق/ ۱۹۳۴م.
(۵) علی ابن طاووس، التحصین، به کوشش محمد انصاری، بیروت، ۱۴۱۰ق/ ۱۹۸۹م.
(۶) محمد ابن نقطه، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۷) محمد حر عاملی، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
(۸) محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
(۹) محمد ذهبی، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۰) محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۱) محمد ذهبی، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
(۱۲) حسن صاحب معالم، «الاجازة الکبیرة»، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۱۳) عبدالعظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
(۱۴) ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، چاپخانه علمیه.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌کال»، ج۴، ص۱۶۶۶.
