ابن‌نما
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن‌نما،، عنوان افراد خاندانی امامی از عالمان و فقیهان حله که در سده‌های ۶-۸ق/۱۲-۱۴م می‌زیسته‌اند.
نیای بزرگ آنان نما پسر علی بن حمدون رَبَعی بود که با
ابوعلی طوسی معاصر بوده است.
از پیشینیان این خاندان
علی بن علی بن نما را می‌توان نام برد که از
حسن بن علی بن حمزه اقساسی (د
۵۹۳ق) روایت کرده و چنان‌که از تنبیه
ورّام بر می‌آید،
ابوالحسن علی بن ابراهیم عریضی از وی بهره برده است.
دیگر عضو قدیم این خاندان
ابوالبقاء هبه الله ابن نما است که در نخستین سند کتاب
سلیم بن قیس هلالی از او یاد شده است؛ طبق این سند ابوالبقاء کتاب مذکور را نزد
ابوعبدالله حسین بن احمد بن طحال مقدادی در ۵۲۰ق در
نجف قرائت کرده است. همچنین از المزار مشهدی
بر می‌آید که مؤلف آن در ۵۶۹ و ۵۷۳ق از ابوالبقاء استفاده برده است. نیز می‌دانیم که پسر وی
جعفر بن هبه الله از راویان او به شمار می‌رود.
نام‌آورترین افراد این‌خاندان اینانند:
ابو ابراهیم (یا ابوجعفر) محمد بن جعفر بن محمد (هبه اللـه) ابن نما، ملقب به نجیب‌الدین (د ذیحجۀ ۶۹۴۵/ آوریل ۱۲۴۸). از جزئیات زندگی و تحصیل او آگاهی دقیقی در دست نیست. تن‌ها از آن‌رو که سن وی را در هنگام مرگ ۸۰ سال ذکر کرده‌اند،
احتمالاً حدود ۵۶۵ق متولد شده است.
از اسناد برخی روایات نیز بر می‌آید که وی از افرادی چون
ابوالفرج علی بن سعیدراوندی ،
ابن ادریس حلی ،
محمد بن جعفر مشهدی ،
عبدالرؤساء هبه الله بن حامد ،
برهان‌الدین محمد قزوینی و نیز از پدر خود
جعفر بن نما روایت کرده است.
از شاگردان و راویان نجیب‌الدین می‌توان
علی ابن طاووس که به گفتۀ خود
از نجیب‌الدین اجازۀ روایت داشته و نزد او فقه آموخته است، همچنین
احمد ابن طاووس ،
ابن علقمی وزیر ،
محقق حلی ،
سدیدالدین یوسف بن علی حلی ،
یحیی بن سعید حلی و نیز فرزندش جعفر را نام برد
گرچه در منابع گفته شده که وی دارای تألیفاتی بوده است
، اما حتی نام این تألیفات نیز در دست نیست.
نجیب‌الدین بنا به قول امین
در حله درگذشت و در
کربلا به
خاک سپرده شد. همو اضافه کرده که ابن علقمی وزیر به رثای او پرداخت.
جعفر بن محمد بن جعفر بن محمد (هبه‌الله) ابن نما ، ملقب به نجم‌الدین (د ح۶۸۰ق/۱۲۸۱م)، از زندگی و استادان وی اطلاع چندانی در دست نیست،.
نوشته‌اند، از
یحیی بن سعید حلی و نیز از پدر خود
نجیب‌الدین محمد بن جعفر روایت کرده است.
در میان شاگردان و روایت‌کنندگان از وی باید
علامه حلی و نیز برادر خودش نظام‌الدین احمد را نام برد.
محمد بن حسن بن محمد بن مهتدی نیز در ۶۷۰ق از او اجازۀ روایت کرده است.
وی شعر نیز می‌سرود و اشعارش دربارۀ
پیامبر (صلی الله علیه و آله) و
اهل بیت (علیهم السلام) در برخی منابع، از جمله تألیفات خود او نقل شده است.
مُثیرالاحزان و منیرسبل الاشجان، در شرح
مقتل امام حسین (علیه السلام) و یاران آن حضرت. این کتاب در ۱۳۱۸ق به صورت سنگی همراه باقره العین فی اخذ ثارالحسین (ع) در تهران؛ در ۱۳۲۶ق همراه با مقتل ابومخنف و اللهوف علی ابن طاووس در بمبئی؛ در ۱۳۶۹ق با مقدمه‌ای از عبدالمولی طریحی در نجف و اخیراً در قم (۱۴۰۶ق) به کوشش مؤسسۀ امام مهدی (ع) به چاپ رسیده است. افندی
احتمال داده که التهاب نیران الاحزان عنوان دیگر مثیرالاحزان باشد، ولی باتوجه به اطلاعاتی که
فیض کاشانی در خصوص کتابی با این نام داده
، در گفتۀ افندی باید تردید کرد.
اثر دیگر وی رساله‌ای است با عنوان شرح الثار فی احوال المختار، که
علامه مجلسی آن را در
بحارالانوار آورده است.
خوانساری
کتاب دیگری با عنوان منهج الشیعه فی فضائل وصیّ خاتم الشریعه نیز به وی نسبت داده است. نجم‌الدین ابن نما، به گفتۀ ابن فوطی، در ذم برادرش علم‌الدین اسماعیل مقامه‌ای مشتمل بر نثر و نظم انشا کرده و نسخه‌ای از آن را به خط خویش برای ابن فوطی ارسال داشته است.
(۱) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۲) ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، نجف، ۱۳۶۸ق.
(۳) ابن طاووس، علی بن موسی، الدروع الوافیه، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۴) ابن طاووس، علی بن موسی، فتح‌الابواب، به کوشش حامد خفّاف، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
(۵) ابن فوطی، عبدالرزاق ابن احمد، تلخیص مجمع الآداب، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۶) امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۷) حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
(۸) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، ۱۳۵۱ش.
(۹) سلیم بن قیس هلالی، کتاب، بیروت، دارالفنون.
(۱۰) فیض کاشانی، مولی محسن، علم الیقین، قم، ۱۴۰۰ق.
(۱۱) فیض کاشانی، مولی محسن، المحجه البیضاء، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۸۳ق.
(۱۲) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۳) مشهدی، محمد بن جعفر، المزارالکبیر، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۴) نوری، حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق.
(۱۵) ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، ۱۳۷۵ق.
(۱۶) افندی، ریاض العلما.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌نما»،ج۵، ص۱۸۷۱.
