ابن‌فضّال ابومحمد حسن بن علی تیملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال تیمی (تیملی)، معروف به ابن‌فضّال (م ۲۲۴ هـ)، از اصحاب
امام رضا (علیه‌السّلام) و بنابر عقیده برخی از اصحاب
امام کاظم (علیه‌السّلام) و از محدثان موثق
شیعه در
قرن دوم و سوم هجری قمری بود.
ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال بن ربیعة کوفی تیمی (تیملی)، معروف به ابن‌فضّال، اهل
کوفه و از موالی
تیم الله بن ثعلبه و فردی عابد و زاهد بود که گویا مدتی در کوهستانی در اطراف
بغداد به
عبادت مشغول بوده و
فضل بن شاذان در کودکی که به همراه پدرش برای تحصیل به بغداد رفته بود، در محله قطیعة الربیع او را دیده است.
در کوفه هم جایگاه نماز و عبادت او در مسجد جامع و در کنار ستون حضرت ابراهیم (ستون هفتم) بوده است و ابن‌فضال با
ابومحمد حجّال و
علی بن اسباط در این مسجد مجالس بحث و مناظره ترتیب می‌دادند. فضل بن شاذان که گزارشگر این اخبار است، بعدها در کوفه نزد ابن‌فضال کتاب
ابن‌بکیر و احادیث و روایات دیگری را فراگرفته، آن‌گونه که ابن‌فضال شخصاً به حجره ابن‌شاذان رفته و او را تعلیم می‌داده است.
به گفته ابن‌شاذان، زمانی داماد
طاهر بن حسین عازم
حج بود و از حسن بن فضال خواست او را در این سفر همراهی کند، اما به رغم توصیه اطرافیان و پرهیز دادن از ردّ آن، ابن‌فضال درخواست این فرد حکومتی را نپذیرفت. ابن‌شاذان از واقعه پی برد که آمدن او به حجره‌اش از روی تواضع و فروتنی بوده است.
رجال‌شناسان شیعه همانند
شیخ طوسی و
علامه حلی وی را فردی موثق، فاضل و جلیل‌القدر دانسته‌اند.
ابن‌فضال را در شمار اصحاب خاص امام رضا (علیه‌السّلام) آورده‌اند.
گفته شده که ابن‌فضال بر این باور بود که پس از امام صادق (علیه‌السّلام) فرزندش
عبدالله افطح به امامت شیعه نایل شده است، اما سرانجام در روزهای پایانی عمر از عقیده‌اش بازگشت و امامت امام کاظم (علیه‌السّلام) را پذیرفت
و گویا به همین جهت است که برخی وی را در شمار اصحاب امام کاظم (علیه‌السّلام) قرار داده‌اند.
ابن‌فضال علاوه بر امام کاظم و امام رضا (علیهما‌السّلام) از کسانی همچون
ابراهیم بن محمد اشعری،
محمد بن عبدالله بن زراره و
علی بن عقبه نیز
استماع حدیث نموده و
روایت نقل کرده است.
وی روایان و شاگردانی را نیز تربیت کرده که از آن میان می‌توان به افرادی نظیر فضل بن شاذان،
محمد بن اسماعیل رازی و
محمد بن عیسی اشاره کرد.
حسن بن فضال در نهایت در سال ۲۲۴ هـ از دنیا رفت.
حسن بن فضال آثار و تالیفات متعددی از خود بر جای گذاشت که از این قرارند:
الزیارات، البشارات، النوادر، الرّد علی الغالیه، الشواهد من کتاب الله، المتعه،
الناسخ والمنسوخ، الملاحم، الصلاة، الرجال الزهد،
التفسیر، الانبیاء، الابتداء و المبتداء، الطب،
الدیات
و
نسخة الرضا (علیه‌السّلام).
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۴۷، برگرفته از مقاله «ابومحمد (ابوعلی) حسن بن علی بن فضّال».
