• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌فتی سلمان‌ بن‌ عبدالله‌ حلوانی‌ نهروانی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ فَتی‌، ابوعبدالله‌ سلمان‌ (سلیمان‌) بن‌ عبدالله‌ (د صفر ۴۹۳ یا۴۹۴/ دسامبر ۱۰۹۹ یا ۱۱۰۰)، نحوی‌، لغوی‌، ادیب‌ و مفسر قرآن‌ است.



وی اهل‌ نهروان‌ بود
[۱] باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
[۲] ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
و از او با نسبت‌ حلوانی‌
[۳] ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
[۴] ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
و حلوانی‌ نهروانی‌
[۵] قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۶، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
نیز یاد کرده‌اند. ابن‌ فتی‌ در ری پرورش‌ یافت. ‌
[۶] یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
وی در واپسین‌ سال‌های عمر به‌ اصفهان‌ رفت‌ و در آن‌جا ساکن‌ شد و به‌ تدریس‌ پرداخت‌ و سرانجام‌ در همان‌جا درگذشت‌.
[۷] ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
[۸] قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۷، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.

وی فرزندی نیز به‌ نام‌ حسن‌ داشته‌ که‌ از فضلا و مدرسین‌ مدرسه نظامیه‌ بوده‌ است. ‌
[۹] صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.



در حدود ۴۳۰ق‌ به‌ بغداد رفت‌ و در مدرسه نظامیه‌ به‌ تحصیل‌ علم‌ پرداخت‌.
[۱۰] ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
[۱۱] یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
در آن‌جا نحو را از ابوالقاسم‌ عبدالواحد بن‌ برهان‌ و عمر بن‌ ثالث‌ ثمانینی‌ و لغت‌ را از ابوالقاسم‌ عبیدالله‌ بن‌ محمد رقی‌ و حسن‌ بن‌ محمد دهان‌ فراگرفت‌ و از ابوطالب‌ بن‌ غیلان‌ و ابومحمد جوهری و ابوطیب‌ طبری حدیث‌ شنید.
[۱۲] ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
[۱۳] صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
[۱۴] سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۵۹۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
مدتی‌ نیز نزد ابن‌ ماکولا به‌ فراگیری دانش‌ پرداخت‌ و دیرزمانی‌ در خدمت‌ او باقی‌ ماند.
[۱۵] ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.



پس‌ از آنکه‌ در علوم‌ نحو ، لغت‌ و تفسیر مهارت‌ لازم‌ را به‌ دست‌ آورد، در شهرهای مختلف‌ عراق‌ به‌ تدریس‌ پرداخت. ‌
[۱۶] صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
چندی در هم‌ در ناحیه جبل‌ زیست‌.


ابن‌ ماکولا
[۱۷] ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
وی را بارها در ری و نیز در همدان‌ دیده‌ و شعر و ادب‌ و قدرت‌ حافظه او را ستوده‌ است‌. در ۴۶۳ق‌ در نیشابور بوده‌ و باخرزی که‌ در آن‌جا با وی معاشرت‌ داشته‌، او را هم‌طراز مبرّد و زجّاج‌ دانست‌ است‌.
[۱۸] باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
ابن‌ انباری
[۱۹] ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
او را ثقه‌ دانسته‌ و مانند بسیاری از قدما
[۲۰] ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
[۲۱] قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۶، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
دانش‌ وی را ستوده‌ است‌. برخی
[۲۲] ذهبی‌، محمد، سیراعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط، ج۱۹، ص۶۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
او را معلم‌ فرزندان‌ نظام‌الملک‌ دانسته‌اند.


ابن‌ فتی‌ شعر نیز می‌سرود و مجموعاً ۱۸ بیت‌ از اشعار برجای مانده او که‌ بیشتر در مدح‌ و غزل‌ و حکمت‌ است‌، در منابع‌ آمده‌ است‌.
[۲۳] باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰-۳۵۱، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
[۲۴] صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
[۲۵] یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲-۲۵۳.
در میان‌ این‌ اشعار بخشی‌ از قصیده‌ای است‌ که‌ در مدح‌ اسماعیل‌ بن‌ عباد سروده‌ شده‌ است‌. باخرزی
[۲۶] باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
که‌ چند قطعه‌ از اشعارش‌ را از زبان‌ خود او شنیده‌ بوده‌، سروده‌های او را برتر از اشعار همگنانش‌ دانسته‌ است‌.


از تألیفات‌ او اینک‌ چیزی برجای نمانده‌ و عناوین‌ کتبی‌ که‌ به‌ او نسبت‌ داده‌اند، عبارتند از:
۱. الامالی‌ ؛ ۲. التفسیر یا التفسیر علی‌ القراءات‌ ؛ ۳. شرح‌ ایضاح‌ ابن‌ جنی‌ ؛ ۴. شرح‌ دیوان‌ المتنبی‌ ؛ ۵. علل‌ القراءات‌ ؛ ۶. القانون‌ ، ۱۰ جلد در لغت . ‌
[۲۷] صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
[۲۸] سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۵۹۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.



(۱) ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
(۲) ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
(۳) ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
(۴) باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
(۵) ذهبی‌، محمد، سیراعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
(۶) سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
(۷) صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
(۸) قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
(۹) یاقوت‌، ادبا.


۱. باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
۲. ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۳. ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
۴. ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
۵. قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۶، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۶. یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
۷. ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
۸. قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۷، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۹. صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۱۰. ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
۱۱. یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
۱۲. ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
۱۳. صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۱۴. سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۵۹۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
۱۵. ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۱۶. صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۱۷. ابن‌ ماکولا، علی‌، الاکمال‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۱۸. باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
۱۹. ابن‌ انباری، عبدالرحمان‌، نزهة الالباء، به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ سامرایی‌، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م‌.
۲۰. ابن‌ جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۹ق‌.
۲۱. قفطی‌، علی، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۲، ص۲۶، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۲۲. ذهبی‌، محمد، سیراعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط، ج۱۹، ص۶۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۲۳. باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰-۳۵۱، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
۲۴. صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۲۵. یاقوت‌، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲-۲۵۳.
۲۶. باخرزی، علی، دمیة القصر، به‌ کوشش‌ سامی‌ مکی‌ العانی‌، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق‌/۱۹۷۰م‌.
۲۷. صفدی، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ب‌ راتکه‌، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۲۸. سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۵۹۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن فتی»، ج۴، ص۱۵۸۳.    






جعبه ابزار