ابن‌فتی سلمان بن عبدالله حلوانی نهروانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ فَتی، ابوعبدالله سلمان (سلیمان) بن عبدالله (د صفر ۴۹۳ یا۴۹۴/ دسامبر ۱۰۹۹ یا ۱۱۰۰)، نحوی، لغوی، ادیب و مفسر
قرآن است.
وی اهل نهروان بود
و از او با نسبت حلوانی
و حلوانی نهروانی
نیز یاد کرده‌اند.
ابن فتی در
ری پرورش یافت.
وی در واپسین سال‌های عمر به
اصفهان رفت و در آن‌جا ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام در همان‌جا درگذشت.
وی فرزندی نیز به نام حسن داشته که از فضلا و مدرسین مدرسه نظامیه بوده است.
در حدود ۴۳۰ق به
بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تحصیل
علم پرداخت.
در آن‌جا
نحو را از
ابوالقاسم عبدالواحد بن برهان و
عمر بن ثالث ثمانینی و
لغت را از
ابوالقاسم عبیدالله بن محمد رقی و
حسن بن محمد دهان فراگرفت و از
ابوطالب بن غیلان و
ابومحمد جوهری و
ابوطیب طبری حدیث شنید.
مدتی نیز نزد
ابن ماکولا به فراگیری دانش پرداخت و دیرزمانی در خدمت او باقی ماند.
پس از آنکه در علوم
نحو ،
لغت و
تفسیر مهارت لازم را به دست آورد، در شهرهای مختلف
عراق به تدریس پرداخت.
چندی در هم در ناحیه جبل زیست.
ابن ماکولا وی را بارها در
ری و نیز در
همدان دیده و
شعر و
ادب و قدرت
حافظه او را ستوده است. در ۴۶۳ق در
نیشابور بوده و
باخرزی که در آن‌جا با وی معاشرت داشته، او را هم‌طراز مبرّد و زجّاج دانست است.
ابن انباری او را ثقه دانسته و مانند بسیاری از قدما
دانش وی را ستوده است. برخی
او را معلم فرزندان
نظام‌الملک دانسته‌اند.
ابن فتی
شعر نیز می‌سرود و مجموعاً ۱۸
بیت از اشعار برجای مانده او که بیشتر در مدح و غزل و حکمت است، در منابع آمده است.
در میان این اشعار بخشی از قصیده‌ای است که در مدح
اسماعیل بن عباد سروده شده است.
باخرزی که چند قطعه از اشعارش را از زبان خود او شنیده بوده، سروده‌های او را برتر از اشعار همگنانش دانسته است.
از تألیفات او اینک چیزی برجای نمانده و عناوین کتبی که به او نسبت داده‌اند، عبارتند از:
۱.
الامالی ؛ ۲.
التفسیر یا
التفسیر علی القراءات ؛ ۳.
شرح ایضاح ابن جنی ؛ ۴.
شرح دیوان المتنبی ؛ ۵.
علل القراءات ؛ ۶.
القانون ، ۱۰ جلد در
لغت .
(۱)
ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
(۲)
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
(۳)
ابن ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۴) باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۵) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۶) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۷) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۸) قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
(۹) یاقوت، ادبا.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن فتی»، ج۴، ص۱۵۸۳.
