ابن‌عقده (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن محمد همدانی (
۲۴۹-
۳۳۳ق) مشهور به
ابن عقده از مؤلفان، حافظان و محدثان
زیدیه در
قرن سوم و چهارم هجری قمری بود.
درباره
جرح و تعدیل ابن عقده اقوال مختلف و متضادی در میان
شیعه و
سنی وجود دارد، برخی وی را
ثقه دانسته و برخی او را تضعیف کرده‌اند.
به هر حال وی مورد توجه دو فرقه شیعه و سنی بوده و هر دو گروه،
روایاتی از او نقل کرده‌اند.
ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید هَمْدانی سَبیعی کوفی مشهور به ابن عُقْده از موالی
عبدالرحمان بن سعید سبیعی از قبیله
همدان و اهل
کوفه بود
و در سال ۲۴۹ هجری به دنیا آمد.
عقده لقب
پدر اوست که از ورّاقان خوش خط کوفه و آگاه به دانش
صرف و
نحو بود و به تدریس
قرآن و
ادبیات اشتغال داشت و از افراد پرهیزکار و نیکوکار به شمار می‌رفت.
ابن عقده از محدثان مشهور و کم نظیری بود که مورد توجه دو فرقه شیعه و سنی بوده و از هر دو گروه، روایاتی از او نقل کرده‌اند.
چنان که از داده‌های تاریخی بر می‌آید، وی بیشتر عمرش را در کوفه سپری کرده و چند سفر نیز به بغداد داشته است.
ذهبی در گزارشی که در این باره آورده، به نقل از
ابن جعابی نوشته: ابن عقده سه بار وارد
بغداد شده و از مشایخ و استادان آنجا
حدیث شنیده و بهره برده است.
به هرحال از میان انبوه محدثان بنام و مشهوری که ابن عقده از آنان حدیث شنیده، می‌توان به افرادی چون
محمد بن عبیدالله منادی،
علی بن داوود قنطری،
احمد بن عبدالحمید حارثی و
احمد بن یحیی صوفی اشاره کرد.
افراد و شاگردان بسیاری نیز از وی حدیث شنیده و به نقل روایت پرداخته‌اند که از آن میان نام کسانی همانند
ابوالقاسم طبرانی،
ابوالحسن دارقطنی و
محمد بن مظفر به چشم می‌خورد.
ابن عقده همچون پدرش، مذهب
زیدی جارودی داشت و تا پایان عمر بر آن پایدار بود.
حافظه وی در میان محدثان هم تراز خود و حتی پیش و پس از وی، مثال زدنی و شهره آفاق بوده است.
نجاشی دراین باره نوشته حکایاتی که در این زمینه از وی نقل شده و به بزرگی از او یاد شده، مختلف است.
گفته شده وی بیش از ۱۲۰ هزار حدیث را با اسناد از
اهل بیت (علیهم‌السّلام) در حفظ داشت.
این تعداد افزون بر سیصد هزار حدیثی بوده که به طور کلی حفظ بوده است؛ گرچه ذهبی به نقلی آن را تا ششصد هزار نیز گزارش کرده است.
از قول ابوالحسن دارقطنی از شاگردان وی نقل شده که اهل کوفه به اتفاق معتقدند از زمان
ابن مسعود تا کنون کسی حافظ‌تر از ابن عقده نیامده و هیچ کس به پای او نرسیده است.
درباره کتابخانه شخصی ابن عقده نیز آورده‌اند: کتابخانه وی از بزرگ‌ترین و پرشمارترین کتابخانه‌های بغداد در آن روزگار بوده که برای جا به جایی کتاب‌های وی، کارگران و حمّالان بسیاری به کار گرفته می‌شدند.
درباره جرح و تعدیل ابن عقده اقوال مختلف و متضادی در میان شیعه و سنی وجود دارد.
شیخ طوسی او را فردی جلیل القدر، بامنزلت و ثقه دانسته است.
نجاشی نیز او را از جمله ثقات خوانده است.
در مقابل، گروهی از
اهل سنّت، او را ـ به سبب پاره‌ای از احادیث و بدگویی و نقل احادیثی در طعن
صحابه از جمله
خلیفه اول و
دوم ـ تضعیف کرده‌اند.
ابن حجر می‌گوید: عده‌ای او را ضعیف شمرده و گروهی تقویت کرده‌اند.
ابوالعباس سرانجام در
ذی قعده سال
۳۳۲ یا ۳۳۳ هجری در کوفه از دنیا رفت.
آثار ابن عقده عبارت‌اند از:
• التاریخ و ذکر من روی الحدیث؛ • السنن؛ • من روی عن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)؛ • من روی عن الحسن و الحسین (علیهماالسلام)؛ • من روی عن علی بن الحسین (علیهماالسلام)؛ • من روی عن ابی جعفر (علیه‌السلام)؛ • من روی عن زید بن علی (علیه‌السلام)؛ • الرجال یا کتاب من روی عن جعفر بن محمد (علیهماالسلام)؛ • الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم؛ • اخبار ابی حنیفه و مسنده؛ • الولایة و من روی غدیر‌خم؛ • فضل الکوفه؛ • من روی عن علی (علیه‌السلام) قسیم النار؛ • الطائر؛ • مسند عبدالله بن بکیر بن اعین؛ • حدیث الرایة؛ • الشوری؛ • ذکر النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و الصخرة و الراهب و طرق ذلک؛ • الآداب؛ • طریق تفسیر قوله تعالی «انمّا انت منذر ولکلّ قوم‌هاد»؛ • طرق حدیث النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) «انت منّی بمنزلة‌هارون من موسی» عن سعد بن ابی وقاص؛ • تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) حروبه؛ • الشیعه من اصحاب الحدیث؛ • صلح الحسن (علیه‌السلام) و معاویه،؛ • تفسیر القرآن؛
• من روی عن فاطمه (علیهاالسّلام) من اولادها؛ • یحیی بن حسین بن زید و اخباره؛
• جزء فی فضائل علی (علیه‌السلام)؛ • الغیبه؛ • الجرائد؛
• التسمیة فی فقه اهل البیت (علیهم‌السّلام) بالاخبار؛ • المحاسن؛
• جزء من حدیثه.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد همدانی»، ج۲، ص۱۳۲.
