ابن‌عاقولی غیاث‌الدین ابوعبدالله ابوالمکارم محمد بن محمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن عاقولی محدث و فقیه
شافعی که به سبب اقامت اجدادش در عاقول (قریه‌ای در بخش شرقی
واسط ) به آنجا منسوب شده است.
اِبْن‌ِ عاقُولی، غیاث‌الدین ابوعبدالله ابوالمکارم محمد بن محمد ابن عبدالله (
رجب ۷۳۳- صفر ۷۹۷/ مارس ۱۳۳۳- نوامبر ۱۳۹۴)، محدث و فقیه
شافعی است.
ابن عاقولی در
بغداد زاده شد و در همان شهر زندگی کرد و پرورش یافت.
گفته شده که وی خود را از نسل
نعمان بن منذر می‌دانست.
ابن حجر تولد ابن عاقولی را در ۷۳۲ق ثبت کرده و
سیوطی
درگذشت او را به
سال
۷۹۸ق ثبت کرده است.
خاندان ابن عاقولی، اهل علم و فضیلت بودند و ۳ تن از آنان یعنی جد وی، پدرش و خود او، تقریباً تا اواخر سده هشتم هجری، به هنگام یورش اول تیمور لنگ به بغداد (۷۹۵ق/۱۳۹۳م) در
مستنصریه تدریس می‌کردند.
از آثار بر جای مانده آل عاقولی، دارالقرآن الجمالیه یا جامع‌العاقولی کنونی است که در آغاز، مدرسه‌ای برای دانش پژوهان بود و بعد به صورت جامع درآمد.
ابن عاقولی این مدرسه را بر مرقد پدرش بنا نهاد و بر آن
موقوفاتی معین کرد.
بنا به گفته ابن حجر، ابن عاقولی بر علوم گوناگون زمان خود از
حدیث و
فقه و ادبیات چیره بود و همواره قاضیان و وزیران به علت مقام علمی وی به سویش روی می‌آوردند.
ابن عاقولی نزد پدرش و
سراج قزوینی و دیگر عالمان روزگار آموزش دید و از آنان
حدیث شنید و میدومی و دیگران به وی
اجازه نقل
حدیث دادند..
ابن حجر
نقل کرده که ابن عاقولی در سفر به
مکه ،
مدینه ،
دمشق ، حلب، در این شهرها حدیث می‌گفت و یک بار به مدت چند
ماه ، پیش از موسم
حج در حلب اقامت گزید. همچنین مدتی در
بیت‌المقدس حدیث می‌گفت.
بین ابن عاقولی و
سلطان احمد بن اویس جلایری ، اختلافی پیش آمد. از این رو ابن عاقولی به سوی
تکریت روان شد و سپس به حلب روی آورد.
وی به هنگام هجوم تیمور لنگ به
بغداد به همراه
سلطان احمد بن اویس از آن شهر گریخت، ولی اموالش به یغما رفت و خانواده‌اش به
اسارت گرفته شد.
وی نخست در
شام رحل اقامت افکند.
سپس به
قاهره رفت و بعد از مدتی، در
رمضان ۷۹۶ق به همراه سلطان احمد به بغداد بازگشت، ولی ابن عاقولی ۵ ماه بعد درگذشت و بنا به
وصیت او، در جوار مرقد
معروف کرخی به خاک سپرده شد.
ابن عاقولی شعر نیکو می‌گفت و قصیده‌ای را که درباره عقاید اسلامی سروده، عدة الوحید و عمدة التوحید نامیده است.
ابن حجر نیز ابیاتی از وی ذکر کرده است.
الرصف فیما روی عن النبی - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- من الفضل و الوصف.
زرکلی
بدون ذکر تاریخ بیان می‌کند که این کتاب برای اولین بار در دمشق به چاپ رسیده است.
۱. الدرایة فی معرفة الروایة.
۲.عرف الطیب من اخبار مکة و مدینة الحبیب، که نسخه‌ای از آن در دارالکتب
مصر موجود است
۳.ئکفایة الناسک فی معرفة المناسک.
۴. مفتاح الرجا فی شرح مصابیح الدُجی که شرح مصابیح السنة بغوی است.
همچنین مجموعه‌ای از مکاتبات ابن عاقولی با عنوان منشآت در کتاب الانصاف بین الحاوی و ما اورد من الخلاف فی مدح السطان احمد ثبت شده است.
نسخه‌ای از کتاب الانصاف ذیل مجموعه‌ای در کتابخانة تقوی که اکنون جزء کتابخانه مجلس می‌باشد، موجود است.
آثاری که تنها نامی از آن‌ها باقی مانده است:
۱. شرح منهاج الوصول الی علم الاصول از بیضاوی؛
۲. شرح الغایة القصوی فی درایة الفتوی از بیضاوی
۳.تعلیق بر المهمات اسنوی
۴.الرد علی الرافضة.
(۱) احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م.
(۲) محمد ابن فرات، تاریخ، به کوشش قسطنطین رزیق و نجلاء عزالدین، بیروت، ۱۹۳۸م.
(۳) ابوبکر ابن قاضی شهبه، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
(۴) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۵) بغدادی، هدیه.
(۶) زرکلی، اعلام.
(۷) سیوطی، بُغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق.
(۸) عباس عزاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد، ۱۳۵۴ق/ ۱۹۳۶م.
(۹) مرکزی، میکروفیلمها.
(۱۰) ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریة، قاهره، ۱۳۹۶ق.
(۱۱) مختار وکیل، فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن عاقولی»،ج۴، ص۱۴۵۹.
