ابن‌زبر ابوسلیمان بن عبدالله ربعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ زَبْر، ابو سلیمان
بن عبدالله
بن احمد
بن ربیعة
بن زَبْر رَبَعی (۲۹۸- ۳۷۹ق/۹۱۱- ۹۸۹م)، محدث و مورخ دمشقی می‌باشد.
پدرش ابو محمد عبدالله
بن احمد (د ۳۲۹ق/۹۴۱م)
قاضی دمشق بود و نسبش به
نزار بن مَعدبن عدنان می‌رسد.
ابوسلیمان در رَقّه به
دنیا آمد.
از
پدر خویش
و ابومحمد
عبدالله سُلَمی،
ابوالقاسم بَغَوی،
جُماهر بن محمد زَمْلَکانی،
محمد بن خُرَیم،
محمد بن فیض غسّانی،
سعید بن عبدالعزیز،
محمد بن ربیع جِیْزِی،
ابوبکر بن ابی داوود و دیگران
حدیث روایت کرده است.
از زندگی او چندان اطلاعی در دست نیست. نقل کرده‌اند که تصانیف او باعث اعجاب
ابوجعفر طحاوی شده و به ابن زَبْر گفته است که شما (مؤلفین) داروسازان و ما (فقها) پزشکان هستیم.
ابن ماکولا او را
ثقه شمرده و
کتّانی نیز وثوق و امانت او را ستوده است.
اسماعیل بن محمد بَرْزی مُقری صوفی
،
مکی بن محمد بن عمر مؤدب،
،
ابوتمام رازی،
عبدالغنی بن سعید، محمد و احمد فرزندان
عبدالرحمان ابن ابی نصر،
محمد بن عوف مزنی،
ابونصر بن جبّان و دیگران از ابن زَبر روایت کرده‌اند.
ابن زبر در جمادی الاولی ۳۷۹/ اوت ۹۸۹ درگذشت.
کتانی وفات او را در ۳۷۷ق/۹۸۷م دانسته است.
معروف‌ترین تألیف ابن زَبْر - که اکنون از وجود آن اطلاعی در دست نیست -
تاریخ او به نام
الوفیات است. این تاریخ از سال اول هجرت/۶۲۲م آغاز و به ۳۳۸ق/۹۴۹م منتهی شده است. بر این کتاب، که
حاجی خلیفه عنوان وفیات النَقَلة را بدان داده به ترتیب
ابومحمد عبدالعزیز کتانی (د ۳۶۶ق/۹۷۷م)، ابومحمد
هبةالله بن احمد اکفانی (د ۴۸۵ق/۱۰۹۲م) و ابوالحسن
علی بن مفضّل مقدسی ذیل نوشته‌اند. ذیل علی
بن مفضل تا ۵۸۱ق/۱۱۸۵م می‌رسد.
بر آن ذیل، ابومحمد عبدالعظیم
بن عبدالقوی منذری (د ۶۵۶ق/۱۲۵۸م) ذیلی بزرگ در ۳ مجلد نوشت و آن را
التکملة لوفیات النقلة نام نهاد.
بر تکمله منذری گروهی دیگر ذیل نوشتند که
سخاوی و حاجی خلیفه
، از آن‌ها نام برده‌اند. ابن خلکان
و
ابن حجر در مواردی از کتاب ابن زَبر استفاده برده‌اند. دیگر آثار ابن زَبر که نسخه‌هایی از آن‌ها بر جای مانده، از این قرار است.
بخشی از این نوشته، درباره سرگذشت
ابن ابی ذئب هشام
بن شعبه،
فقیه اهل
مدینه است. نسخه خطی مورخ ۵۸۳ق/۱۱۸۷م آن در
ظاهریه موجود است. در پاره‌ای مآخذ I/۲۰۴) ابن ابی ذئب را
محمد بن عبدالرحمان بن مغیره،
قاضی کوفی، معرفی کرده‌اند.
که نسخه خطی مورخ ۷۰۵ق/ ۱۳۰۵م آن در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. منجّد بر آن است که این کتاب همان وفیات النقله ابن زبر بوده است.
که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های ظاهریه
دمشق و بلدیه
اسکندریه موجود است، اینکه
سزگین کتاب
المُنتَفی من اخبار الاصمعی را از ابن زبر دانسته درست نیست، زیرا این کتاب نوشته پدر ابن زبر، ابومحمد عبدالله
بن احمد است.
(۱) ابن حجر، احمد، «رفع الاصر عن قضاة مصر»، کتاب الولاة و کتاب القضاة کندی، به کوشش روون گِست، بیروت، ۱۹۰۸م.
(۲) ابن خلکان، وفیات.
(۳) ابن زبر، عبدالله، «المنتقی من اخبار الاصمعی»، به کوشش عزالدین تنوخی، مجلة المجمع العلمی العربی، س ۱۳، شم ۷ و ۸، دمشق، ۱۳۵۴ق/۱۹۲۵م.
(۴) ابن عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق (تراجم حرف العین)، به کوشش شکری فیصل و دیگران، دمشق، مجمع اللغة العربیة.
(۵) ابن ماکولا، علی، الاکمال، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
(۶) حاجی خلیفه، کشف.
(۷) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
(۸) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
(۹) سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتز روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
(۱۰) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۶م.
(۱۱) ظاهریه، خطی، (التاریخ و ملحقانه).
(۱۲) منجد، صلاح‌الدین، معجم المورخین الدمشقیین، بیروت، ۱۹۷۸م.
(۱۳) یاقوت، بلدان.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن زبر»، ج۳، ص۱۲۶۰.
