• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌رسته ابوعلی احمد بن عمر اصفهانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابن‌رسته ابوعلی احمد بن عمر بن رسته اصفهانی (پس از ۲۹۳ هـ)، از نخستين‌ جغرافى‌نگاران‌ اسلامى‌ و از دانشمندان قرن سوم هجری قمری و صاحب کتاب معروف الاعلاق النفیسه می‌باشد.


ابن‌رسته، ایرانی و زادگاهش اصفهان بود، مدتی از عمر خود را در آن دیار زیست. سپس در سال ۲۹۰ هـ عازم سفر حج شد و کتاب معروف خود الاعلاق النفیسه را در این زمان نگاشت.
[۱] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۱۸۵.    
خود او ضمن وصف اصفهان می‌نویسد که از مردم آن دیار است.

ابن‌رسته در سال ۲۹۰ هـ در موسم حج در مکه بوده و کتاب الاعلاق النفیسه را نوشته است، این کتاب، دائره المعارفی شامل علوم مختلف به خصوص در جغرافیا بوده و مطالبی راجع به کتیبه‌های مسجدالنبی و درهای آن در کتاب خود آورده است. خاورشناسان و محققان تا اواسط سده ۱۹ میلادی، ابن‌رسته را نمی‌شناختند و با کتاب وی آشنایی نداشتند. وی جغرافی‌دان بود و کتابش را در این‌باره تالیف نمود.
در مورد تاریخ نگارش کتاب، بین مورخان اختلاف است و آن را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۱۰ هـ می‌دانند.
[۲] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    
برخی نیز نگارش کتاب را پس از سال ۳۱۰ هـ دانسته‌اند.
[۳] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۲۳۹.
کتاب وی در هفت مجلد و شامل تقویم بلدان، وصف شهرها، کشورها با مقدمه‌ای در افلاک و کره زمین بود که فقط جزء هفتم آن موجود است و متن آن در اروپا و ترجمه فارسی آن در ایران، طبع گردیده است.
[۴] مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۵.
[۵] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۳۱۲.
[۶] تجلی‌پور، مهدی، دائره المعارف دانش بشر، ص۹۲۵.
[۷] مصاحب، غلامحسین، دائره المعارف فارسی، ج۱، ص۱۹.
[۸] الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
[۹] یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴-۵۷۵.
[۱۰] نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۱، ص۱۱۳.

کتاب آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از دیگر آثار ابن‌رسته است.

منابع، ابن‌رسته را استاد قزوینی می‌دانند، چرا که وی در تالیف دو کتاب خویش یعنی آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از کتاب ابن‌رسته متاثر بوده است.
[۱۱] ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص۵.

به گفته ابونعیم اصفهانی، ابن‌رسته نوه دختری محمد بن مغیرة بن سلم بن ابی‌مریم (م ۲۳۱ هـ) بود و از جدش و نیز از ابراهیم هروی و ابوایوب سلیمان بن داود شاذکونی (م ۲۳۴ هـ) دانش آموخته و روایت کرده است، محمد بن احمد بن ابراهیم قاضی و سلیمان بن احمد هم راوی اویند.
[۱۲] اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵ -۱۰۶.    

ذهبی می‌گوید: ابوالشیخ انصاری (م ۳۶۹ هـ) در ایام مرگش از ابوعلی حدیث فرا گرفته است
[۱۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷.    
که با توجه به تاریخ درگذشت ابن‌رسته، نمی‌تواند درست باشد.

ابومنصور نصر (م۳۳۵ هـ)، ابوالفضل بندار بن نصر صحاف (م ۳۳۶ هـ) و ابوبکر محمد بن نصر مودب (م پس از ۳۵۰ هـ) همگی از موالی ابن‌رسته شمرده شده‌اند.
[۱۴] اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۲۳۶.    
[۱۵] اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۲۹۰.    
[۱۶] اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۳۳۱.    


ابونعیم مرگ ابن‌رسته را در سال ۲۹۳ هـ می‌داند،
[۱۷] اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵.    
ولی محققان تاریخ وفات او را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۰۰ هـ دانسته‌اند.
[۱۸] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۹] الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
[۲۰] جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴.
[۲۱] حسن انوشه و دیگران، فرهنگ زندگی نامه‌ها، ج۱، ص۴۳۵.
[۲۲] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۳۱.    
[۲۳] كحاله، عمر رضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۲.
[۲۴] دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۶.
[۲۵] آرام، احمد، تاریخ نجوم اسلامی، ص۲۲۸.
[۲۶] جورج سارتن، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۷۳۴.


۱. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۱۸۵.    
۲. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    
۳. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۲۳۹.
۴. ↑ مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۵.
۵. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۳۱۲.
۶. ↑ تجلی‌پور، مهدی، دائره المعارف دانش بشر، ص۹۲۵.
۷. ↑ مصاحب، غلامحسین، دائره المعارف فارسی، ج۱، ص۱۹.
۸. ↑ الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
۹. ↑ یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴-۵۷۵.
۱۰. ↑ نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۱، ص۱۱۳.
۱۱. ↑ ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص۵.
۱۲. ↑ اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵ -۱۰۶.    
۱۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷.    
۱۴. ↑ اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۲۳۶.    
۱۵. ↑ اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۲۹۰.    
۱۶. ↑ اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۳۳۱.    
۱۷. ↑ اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۸. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    
۱۹. ↑ الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
۲۰. ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴.
۲۱. ↑ حسن انوشه و دیگران، فرهنگ زندگی نامه‌ها، ج۱، ص۴۳۵.
۲۲. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۳۱.    
۲۳. ↑ كحاله، عمر رضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۲.
۲۴. ↑ دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۶.
۲۵. ↑ آرام، احمد، تاریخ نجوم اسلامی، ص۲۲۸.
۲۶. ↑ جورج سارتن، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۷۳۴.


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۱۱، برگرفته از مقاله «ابوعلی احمد بن عمر بن رسته».
مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۱۶۳.    


رده‌های این صفحه : جغرافی‌دانان اصفهان قرن 3 (قمری) | درگذشتگان سال 293 (قمری) | درگذشتگان سال 322 (قمری) | نویسندگان اصفهان سده سوم(قمری)
جعبه ابزار