ابن‌خیران ابوعلی حسین بن صالح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ خَیْران، ابوعلی، حسین بن صالح (د ۳۲۰ق/۹۳۲م)،
فقیه شافعی است.
با اینکه وی یکی از بزرگ‌ترین امامان
مذهب شافعی و بعد از ابن سُریج، شیخ شافعیان
بغداد بوده،
از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. برخی درگذشت او را ۳۱۰ق نوشته‌اند.
آنچه
سبکی از
ابواسحاق مروزی نقل کرده، بیانگر آن است که او از نظر علمی همتای دو فقیه معاصرش ابن سریج و
اصطخری نبوده است. سبکی
ابن خیران و نیز دو فقیه مذکور را در
کلام کم اطلاع دانسته است.
المقتدر بالله در ۳۱۰ق/۹۲۲م از وی خواست تا منصب
قضا ی بغداد را بپذیرد، اما به رغم فشارها و سختگیریهای او، آن را نپذیرفت و وزیر المقتدر ظاهراً حامد بن عباس و به گفته برخی علی بن عیسی یا
ابن فرات مأمورانی گماشت تا او را در خانه‌اش زندانی کردند.
در این مدت که بیش از ۱۰ روز به طول انجامید، وی چندان تحت فشار بود که حتی آب آشامیدنی خود را از همسایگان می‌گرفت. چون خبر این واقعه به گوش وزیر رسید دستور داد او را آزاد کنند و گفت: خواستیم تا بدانیم که آیا در مملکت مردی هست که قضای قاضیان شرق و غرب به او پیشنهاد شود و او آن را نپذیرد.
در مدتی که ابن خیران در خانه‌اش زندانی بود، مردم فرزندان خود را بدانجا می‌بردند تا این واقعه را از نزدیک دیده، برای آیندگان بازگو کنند.
او همواره ابن سریج را به سبب پذیرفتن منصب قضاوت سرزنش می‌کرد، زیرا پیش از قبول این مقام از طرف
شافعی مذهبان بغداد سابقه نداشته است.
وی در فقه شافعی
فتاوا ی ویژه‌ای داشت که
عقیده او در جایز دانستن
شهادت مولی به نفع
عبدِ مکاتَب‌ِ خود و دادن
زکات مالش به او
و
وجوب اذان جمعه از آن جمله است.
رافعی و ابوالحسین بن خیران صاحب
اللطیف بسیاری از آرای وی را در مسائل مختلف فقهی در
تصانیف خود آورده‌اند،
اما در هیچ یک از منابع سخنی از آثار علمی او به میان نیامده است.
مشایخ و شاگردان او نیز به درستی دانسته نیست.
(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۷ق.
(۳) ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸م.
(۴) ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
(۵) اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق.
(۶) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۷) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۸) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۹۸۵م.
(۹) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۹۶۴م.
(۱۰) عبّادی، محمد، طبقات الفقهاء الشافعیة، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خیران»، ج۳، ص۱۱۸۰.
