ابن‌خطیب الدهشه نورالدین ابوالثناء محمود بن احمد حموی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ خَطیب‌ِ الدَّهْشه، نورالدین ابوالثّناء محمود بن احمد بن محمد حَمَوی (۷۵۰-۸۳۴ق/ ۱۳۴۹-۱۴۳۱م)،
محدّث،
فقیه، قاضی و
ادیب شافعی است.
خاندان وی از فیوم
مصر بود.
پدرش خطیب‌ِ جامعه دهشه بود و از این رو به
لقب خطیب الدّهشه مشهور شد.
سخاوی وی را همدانی نیز خوانده
که دلیل آن روشن نیست. در منابع قدیم‌تر مانند طبقات الشافعیة
ابن قاضی شهبه و انباء الغمرِ ابن حجر چنین نسبتی دیده نمی‌شود.
او در
حماه نزد استادانی چون شهاب مرداوی، قاسم ضریر و کمال معرّی به فراگیری
فقه و
حدیث پرداخت و
قرآن را حفظ نمود. پس از آن به مصر و
شام سفر کرد و از
عالمان آن دیار نیز
دانش آموخت.
وی در روزگار خود رئیس شافعیان حماه بود.
در دولت المؤید به مقام
قضای آنجا گمارده شد. او در این سمت با پاکدامنی به کار پرداخت و همواره به
زهد و
پارسایی زیست،
اما در اوایل ۸۲۶ق در دولت اشرف برسبای از قضاوت برکنار و خانه‌نشین شد
و تا هنگام
وفات در حماه به
فتوا و تحقیق و تألیف و تدریس پرداخت.
وی با اینکه حضور ذهن بسیار داشت. اما به گفته ابن قاضی شهبه
گاه در نقل دچار غفلت و سهل‌انگاری می‌شد.
وی در
ادب نیز چیره‌دست بود و
خط زیبایی داشت.
و
شعر نیز می‌سرود و بین او و بدرالدین ابن قاضی اذرعات مکاتباتی به نظم برقرار بود
و نمونه‌هایی از اشعارش در برخی از منابع احوال او آمده است.
تحفة ذوی الارب فی مشکل الاسماء و النّسب، در علم
رجال که به کوشش تراوگوتمان در
لیدن (۱۹۰۵م) به چاپ رسیده است.
۱.
التقریب فی علم الغریب که مختصری از کتاب دیگر وی موسوم به
تهذیب المطالع است.
۲.
تهذیب المطالع لترغیب المطالع که تهذیبی از کتاب مطالع الانوار ابن قرقول بوده و در
علم غریب الحدیث است، دو نسخه از آن در مصر موجود می‌باشد.
۳.
شرح الکافیة الشافیة که گویا همان
تحریر الحاشیة فی شرح الکافیة الشافیة باشد که
سخاوی به آن اشاره کرده است. نسخه‌ای از آن در دارالکتب مصر موجود است.
شرح وسیلة الاصابة الی طریق صنعة الکتابة که شرحی است بر
منظومة وسیلة الاصابة از خود وی. نسخه‌های آن در کتابخانه‌های خدیویه،
توپکاپی کاراتای، شم چستربیتی، المالی، پارماکسیز اوغلو، موجود است.
(۱) احمد ابن حجر عسقلانی، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۵م.
(۲) ابن عماد عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
(۳) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۰م.
(۴) ازهریه، فهرست.
(۵) خدیویه، فهرست.
(۶) محمد سخاوی، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
(۷) سرکیس، چاپی.
(۸) سید، خطی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خطیب الدهشه»، ج۳، ص۱۱۵۶.
