ابن‌خراسانی ابوالعز محمد بن محمد بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ خُراسانی، ابوالعِزّ محمد بن محمد بن مواهب (۴۹۴- رمضان ۵۷۶ق/۱۱۰۱ - ژانویة ۱۱۸۱م)،
شاعر ،
عروضی ،
نحوی و کاتب بغدادی است.
به سبب
نام نیایش از او به
ابن مواهب نیز یاد کرده‌اند.
از جزئیات زندگی وی چندان اطلاعی در دست نیست. احتمالاً در
خراسان زاده شده و در طلب
علم به
بغداد رفته و همان‌جا مسکن گزیده است. از این رو به بغدادی نیز شهرت یافته است.
ابن خراسانی در اواخر عمر به ضعف قوای دماغی دچار گشت
و سرانجام در اوایل ماه رمضان ۵۷۶ درگذشت
و در
قبرستان الوردیة بغداد که امروز به مقبره
شیخ سهروردی مشهور است، به
خاک سپرده شد.
وی
ادب عرب را نزد جوالیقی فرا گرفت
و از
ابن نَبْهان و ابوالحسین بن الُطّیوری و دیگر مشاهیر عصر خویش
حدیث شنید.
بزرگانی چون
ابن دبیثی از او حدیث روایت کرده‌اند.
ذهبی ، چنانکه خود اشاره کرده
اجازه روایت نیز از او گرفته بوده است، اما از آن‌جا که در اواخر عمر فراموش کاری و
غفلت بر
ابن خراسانی غالب آمده بود، ذهبی - برخلاف گفته خود در سیر اعلام النبلاء -
بعید می‌داند که
ابن دبیثی از او حدیث شنیده باشد.
ابن حجر نیز بر همین عقیده است، حال آنکه
ابن دبیثی در روایت خود تصریح کرده که قبل از پدید آمدن این عارضه از او حدیث شنیده و اجازه روایت گرفته بوده است. وی به
شوخ طبعی و ذکاوت شهرت داشت و نکته‌های او نقل محافل علمی بغداد بود.
ابن خراسانی
شعر نیز می‌سرود و در بدیهه سرایی چیره دست بود.
گروهی از خلفا، و وزرای عصر خویش را نیز مدح گفته که از آن جمله‌اند: مستر شد
و مستضی‌ء. وی
خلیفه اخیر را در مناسبتها و اعیاد مختلف چون فتح مصر (۵۶۷ق/۱۱۷۲م) به دست
صلاح الدین ایوبی و خواندن
خطبه به نام خلیفه،
مدح کرده است.
۱- دیوان
ابن خراسانی در ۱۵ مجلد
یا ۱۰ مجلد
بوده که به نوشته
ابن قفطی
دست‌نویس شاعر در زمان او خرید و فروش می‌شده‌است، اما اکنون جز پاره‌ای اشعار که در منابع مختلف چون
ابن فوطی،
ابن شاکر،
یاقوت
و به خصوص عمادالدین کاتب
آمده است، چیزی در دست نیست. عمادالدین علاوه بر آنچه ظاهراً از دیوان وی برگرفته، در ۵۶۱ق چندین قطعه شعر نیز از خود او شنیده که برای نوشتن بر حاشیه انواع جامه‌ها، همیانها و جز آن‌ها سروده بوده است؛
۲- النوادر المنسوبة الی حدةِ الخاطر؛
۳- العروض.
(۱)
ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، حیدرآباد، ۱۴۳۱ق.
(۲)
ابن شاکر، کتبی محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۲م.
(۳)
ابن فوطی، عبدالرزاق، تلخیص مجمع الا¸داب، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۵م.
(۴)
ابن قفطی، علی،
انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
(۵) بهجة الاثری، محمد، حاشیه بر خریدة القصر، بغداد، ۱۹۷۶م.
(۶) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عوّاد معروف و محیی‌الدین سرحان، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۷) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۸) ذهبی، محمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ
ابن دبیثی، بیروت، ۱۹۸۵م.
(۹) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفة.
(۱۰) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۱۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۹۶۲م.
(۱۲) عمادالدین،کاتب محمد، خریدة القصر، به کوشش محمد بهجة الاثری، بغداد، ۱۹۷۶م.
(۱۳) یاقوت ادبا، ابوالفضل بیرجندی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خراسانی»، ج۳، ص۱۱۴۲.
