ابن‌حوط‌الله ابومحمد عبدالله بن سلیمان انصاری حارثی اندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ حَوطِ اللّه، ابومحمد عبدالله بن سلیمان انصاری حارثی اُنْدی (۵۴۹ -۶۱۲ق/۱۱۵۴- ۱۲۱۵م)،
قاضی ،
فقیه ، محدث، ادیب و شاعر اواخر عصر موحدون در
اندلس بود.
بنا به قولی،
نام وی بر خلاف آنچه از ظاهر کلمه برمی‌آید ترکیبی از کلمه عربی
حُوت و پسوند تصغیر ol - در زبان رمانس است.
استادِ
سیوطی که این نکته را نیک می‌دانسته، گوید: مردم شرق اندلس این کلمه را حَوْط تلفظ می‌کردند و هنگام ترکیب با پسوند تصغیر، آن را به شکل حَوْطَلْة (مؤنث) و حوطِلُّة (مذکر) به کار می‌بردند.
بعدها این ترکیب در اثر کثرت استعمال به صورت حوط الله درآمد.
وی اهل انده از توابع بلنسیه بوده و نخست در همان شهر نزد پدر خود
درس خواند،
سپس به همه نقاط اندلس
سفر کرد و در شهرهای بزرگ نزد بسیاری از مشاهیر
علم و
ادب به فراگیری
علوم به ویژه
قرائت و
حدیث پرداخت و از برخی از آنان نیز اجازه روایت گرفت.
او در شهرهای بزرگی چون
قرطبه ،
اشبیلیه ،
مرسیه ،
میورقه ،
سبته ،
سّلا و جز آن‌ها عهده‌دار مقام
قضا شد.
تاریخ سفرهای وی دانسته نیست.
تنها می‌دانیم که در ۶۰۰ق/۱۲۰۴م پس از فتح میورقه به دست
ناصر موحدی (۵۹۵ -۶۱۰ق/۱۱۹۹-۱۲۱۳م) به عنوان قاضی وارد آن شهر شده است.
ابن حوط اللّه را از
فقهای مالکی و در حدیث و
رجال از سرآمدان روزگار شمرده‌اند.
وی در
فقه و
اصول و
نحو و
شعر و ترسل و خطابه نیز متبحر بوده
و با آنکه گویند نقصی در دست راست داشته و با دست چپ می‌نوشته، خطی به غایت خوش نیز داشته است.
با اینهمه سفرهای متعدد وی ظاهراً چندان فراغتی برای تألیف آثار علمی برای او باقی نمی‌گذاشته و برخی از آثار او نیز، به گفته
ابن ابار ،
در طول همین سفرها از میان رفته است.
او را صاحب کتابی ناتمام در «ذکر نام شیوخ بخاری و مسلم و ابوداوود و نسائی و ترمذی» دانسته‌اند که در آن از سبک کلاباذی پیروی شده بود.
مرتبه علمی او که فقیهی سنت‌گرا بود
و به گفته ابن ابار
سیرتی نیکو و رفتاری مردم پسند داشت چنان بود که منصور فرمانروای مغرب تربیت فرزندان خود را در مراکش به عهده وی گذاشت و او از این رهگذر
مال و مکنت فراوان به دست آورد.
شاگردان وی فراوان بوده‌اند.
ابن ابار
او و برادرش ابو سلیمان را از لحاظ کثرت روایت در زمان خود بی‌مانند دانسته است.
از اشعار وی جز چند بیت باقی نمانده است
او در نیمه ربیع‌الاول هنگامی که برای دومین بار به سمت قاضی مرسیه منصوب شده، عازم آن شهر بود در غرناطه درگذشت و جنازه‌اش پس از انتقال به مالقه در نزدیکی
مسجد غبار به
خاک سپرده شد.
(۱) ابن ابار، محمد، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
(۲) ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
(۳) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
(۴) ابن قاضی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م.
(۵) حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م.
(۶) خوانساری، محمد، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
(۷) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
(۸) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۹) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
(۱۰) عامری، یحیی، غربال الزمان، به کوشش محمد ناجی
زعبی العمر، دمشق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۱۱) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، قاهره، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
(۱۲) منذری، عبدالعظیم، التکلمة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۹م.
(۱۳) نباهی، ابوالحسن، تاریخ قضاة الاندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م رضا محمدزاده (رب) ۷/۴/۷۷.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حوط الله»، ج۳،ص۱۱۲۵.
